Maria van der Heijden van MVO Nederland: ‘Leiderschap is cruciale factor bij verduurzaming’

Het idee dat duurzaamheid kostbaar en moeilijk te verwezenlijken is, is een denkfout die we ons niet langer kunnen veroorloven.

We staan aan het begin van een transitieperiode, denkt Maria van der Heijden, directeur-bestuurder van MVO Nederland. Veel bedrijven is het ernst met de verduurzaming. Ze houden hun bedrijfsprocessen tegen het licht en passen hun investeringen aan.

De circulaire economie is ondertussen een breed gedragen begrip. Maar op het totaal van het Nederlandse bedrijfsleven is nog maar een paar procent daadwerkelijk circulair. Van der Heijden verwacht dat de rest de komende jaren zal volgen. ‘Bedrijven hebben weinig keuze.’ Klanten vragen erom, het personeel wil het, nieuwe technieken worden als standaard geïntroduceerd en overheden komen met regels. Het leiderschap in die bedrijven, denkt Van der Heijden, zal een cruciale rol spelen bij de vraag of de transitie succesvol wordt opgepakt of niet.

Sinds 2016 is Van der Heijden (1960) de topvrouw van MVO Nederland, het op verduurzaming gerichte netwerk van 2.500 ondernemingen. Als boerendochter kent ze het belang van milieu en omgeving van dichtbij. Ze werkte in managementfuncties bij Bloemenveiling Flora Holland en de Rabobank en richtte de sociale onderneming Women on Wings op.

Haar komst bij MVO Nederland viel samen met een gestaag toenemende maatschappelijke belangstelling voor duurzaam ondernemen en sustainable leadership. Sustainable leiders hebben we méér nodig, aldus Van der Heijden. Mede daarom start MVO Nederland samen met TIAS School for Business and Society dit jaar nog met het Sustainability Leadership Program. In dit programma leren deelnemers van experts en koplopers uit de praktijk hoe ze doelgericht vorm geven aan nieuwe, duurzame businessmodellen van hun organisatie en hoe ze leiding kunnen geven aan de bijbehorende veranderprocessen.

Wat bedoelt u met sustainable leiderschap?

‘Hetzelfde als met het Nederlandse begrip duurzaam leiderschap. Dat wil zeggen leiderschap dat de lange termijn centraal stelt. Dat inspeelt op de nieuwe economie waarin je bedrijf klimaatneutraal, circulair en inclusief is en met eerlijke ketens werkt.’

Wat is er nieuw of anders aan deze vorm van leiderschap?

‘Het soort leiderschap dat nodig is, is niet nieuw. Maar het is cruciaal dat het management in organisaties het voortouw neemt. Verduurzaming vereist dat veel processen tegen het licht worden gehouden. Iemand moet het initiatief nemen om verandering te bewerkstelligen, want anders gebeurt het niet. Je moet als leider een stip op de horizon zetten en een duidelijke koers uitzetten. En je moet daadwerkelijk aan de gang.’

Je kunt het zelf wel willen, maar dat wil niet zeggen dat je medewerkers dat ook doen. Hoe krijg je die hierin mee?

‘Heel belangrijk is dat je je doelstelling concreet maakt. Als we met ons bedrijf mee willen doen aan de energietransitie, wat houdt dat in voor onze inkoop? Voor onze investeringen? Kunnen we restproducten van andere bedrijven als grondstof gebruiken? Of andersom? Aan de ene kant moet je je processen vanuit een nieuw perspectief vormgeven. Aan de andere kant moet je ook gewoon aan de slag, ergens beginnen. Belangrijk bij duurzaamheid is dat je er open over bent, je dilemma’s bespreekt met toeleveranciers, partners en klanten. Zij staan voor vergelijkbare vragen.’

Kunt u voorbeelden noemen van bedrijven die duurzaamheid goed hebben opgepakt?

‘Bij bedrijven die voorop lopen, zie je dat persoonlijk leiderschap een grote rol speelt. Denk aan leiders zoals Volkert Engelsman van Eosta, Timmo Terpstra van Koffiebranderij Peeze en Bob Hutten van de Verspillingsfabriek. Allemaal mensen die een duidelijke keuze hebben gemaakt voor circulariteit en die keuze ook uitdragen.’

Wat levert duurzaamheid op?

‘Vaak wordt gedacht dat duurzaamheid duur is, maar dat is een misvatting. In de energietransitie stappen we op schone energie over, zoals van de wind en zon, en dat zijn eindeloos voorradige bronnen. De technieken op dat gebied zijn nu al concurrerend en worden alleen maar goedkoper. Zet dat tegenover bedrijven – en die zijn er nog steeds – die een compleet nieuwe gasinstallatie aanschaffen, om die installatie uiteindelijk waarschijnlijk versneld te moeten afschrijven omdat het gebruik van aardgas wordt afgeschaft. Vergeet ook niet dat duurzaamheid een belangrijke invloed op de uitstraling van je bedrijf heeft. Twintigers willen vaak alleen nog maar bij duurzame bedrijven werken.’

Wat levert het jou als leider persoonlijk op?

‘Dat je iets bijdraagt aan de toekomst van onze kinderen. We zijn een heel welvarend land en over het algemeen een gelukkig volk. Maar we kunnen het echt niet maken om de wereld aan de volgende generaties na te laten zoals we nu aan het doen zijn.’

Met welke stappen kun je beginnen?

‘Licht je bedrijfsprocessen door. Waar valt winst te behalen? De meeste bedrijven doen aan afvalscheiding. Maar heb je ooit wel eens onderzocht of je afval voor een ander bedrijf een grondstof kan zijn? Bestudeer je inkoop, met welke criteria doen jullie dat? Doen jullie dat alleen op basis van de prijs, of speelt duurzaamheid daar ook in mee? Door met andere ondernemers te praten kom je op ideeën. MVO Nederland heeft bijvoorbeeld de Futureproof.community ingericht, een online platform waar een bedrijf haar duurzame uitdaging kan plaatsen. Deze uitdaging wordt gematcht met de oplossingen die de 7.500 leden van de community hebben. Dat is vaak de start van een duurzaam project.’

‘Zet binnen je bedrijf een helder punt op de horizon, bijvoorbeeld dat je energieneutraal wilt zijn in 2030. Bespreek het met de mensen in je organisatie. Meestal denken ze graag mee en hebben ze goede suggesties. Als je duurzaamheid nadrukkelijk op de agenda zet, creëer je een cultuur waarin het zoeken naar duurzame oplossingen een vanzelfsprekendheid wordt. Als we de omslag die de komende tijd nodig is daadwerkelijk willen maken, kunnen we niet meer wachten.’

Dit artikel is onderdeel van het dossier ‘Strategie’ op mt.nl. Dit dossier wordt mede mogelijk gemaakt door TIAS School for Business and Society. TIAS Business School richt zich op het ontwikkelen van mensen en organisaties die hun verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen handelen en voor hun omgeving.

Lees ook:

• Hoe Joël van Raak het roer omgooide om haar ambities te verwezenlijken
• Zo bereik je dat je team zich duurzaam gedraagt
• Ideeën genoeg, maar hoe zet je ze om in succesverhalen?
• Vier strategieën voor onzekerheid