Geen producten in de winkelwagen.
Frank Underwood is een spiegel voor élke leider hoe deze omgaat met macht en integriteit, aldus psycholoog Oscar David.
Op 4 maart is het zover: Netflix presenteert seizoen 4 van haar meest bekende en alom geroemde serie House of Cards. Frank Underwood, vertolkt door Kevin Spacey, zal vanaf die dag de gemoederen weer bezig houden. Nu al is de hoofdrolspeler vereeuwigd: het Smithsonian Instituut in Washington heeft op 23 februari een portret van Frank Underwood toegevoegd aan haar National Portrait Gallery. Het schilderij van President Washington moest er tijdelijk voor wijken, maar dat had de museumdirectie er graag voor over.
Bloedambitieuze leider
Wie de eerdere seizoenen van House of Cards heeft gezien is inmiddels meer dan bekend met Frank Underwood, simpelweg Frank. Genadeloos ambitieus gaat hem niks te ver zijn doel te bereiken en te behouden: het hoogste politieke ambt in Washington. Op zich moet dit een aansprekend uitgangspunt zijn voor iedere leider: zonder ambitie geen resultaat. Maar de wijze waarop Frank te werk gaat, jaagt velen de stuipen op het lijf. Zo werd tijdens aflevering 1 van het eerste seizoen al duidelijk hoe Frank het probleem van een aangereden hond voor zijn deur oplost: zonder medeweten van de eigenaar, doodt hij hem. Hiermee is de toon gezet. Wie hem tot last is, wordt genadeloos afgemaakt.
Koelbloedige moordenaar
Neem bijvoorbeeld de omgekomen Peter Russo, de democraat uit Pennsylvania en kandidaat gouverneur. De officiële versie van zijn dood is zelfmoord door koolmonoxide vergiftiging. In werkelijkheid is hij door Frank omgebracht. Frank heeft een kandidaat in gedachten voor de vacant gekomen kandidatuur: de vicepresident. Na verlijden en manipuleren van Frank besluit hij zijn positie op te geven om zelf mee te dingen naar het gouverneurschap. Hierdoor kan Frank zijn plaats als VP overnemen. Maar daar blijft het niet bij. De volgende moord waar de kijker getuige van is betreft Zoë, een journaliste met wie Frank enige tijd een affaire heeft gehad. Wanneer blijkt dat ze te veel belastende informatie over de moord op Peter Russo heeft, gooit Frank haar voor de metro.
Ons reptielenbrein wil macht
Macht is fascinerend. Diep in iedere hersenpan zetelt het reptielenbrein dat wil domineren en bepalen. Maar we willen ook dat leiders integer zijn en hun macht niet misbruiken. De juiste nuance hierbij is vaak moeilijk te vinden. Ergens denken we allemaal zwart-wit. Of het nu gaat om politici of top managers: we gaan maar al te makkelijk uit weer uit van het ‘good guy’ en de ‘bad guy scenario. De dader wordt op die manier buiten ons zelf geplaatst. Zelf blijven wij, en onze vrienden en dierbaren, zodoende buiten schot. House of Cards bevestigt het beeld dat macht en machtsmisbruik dicht bij elkaar ligt en op gespannen voet staat met integriteit. De serie maakt het de toeschouwer echter niet makkelijk bij het in stand houden van het zwart-wit beeld: Frank is niet louter slecht, en de kijker niet uitsluitend goed.
Diep in iedere hersenpan zetelt het reptielenbrein dat wil domineren en bepalen.
Sympathiek
Of we willen of niet, en hoezeer we het gedrag van Frank ook afkeuren, we gaan ook met hem sympathiseren. De makers van de serie hebben een geniale vondst hiervoor bedacht: geregeld spreekt Frank tijdens de serie vertrouwelijk met de kijker en deelt hij zijn gedachten en gevoelens, als ware de kijker zijn vriend, collega of coach. Medeplichtig wordt de kijker niet, maar als vertrouweling van Frank, zijn we op z’n minst betrokken. Onvermijdelijk wordt de kijker hierdoor met zichzelf geconfronteerd: met de persoon Frank krijgen we sympathie, terwijl we zijn gedrag afkeuren.
Met de persoon Frank krijgen we sympathie, terwijl we zijn gedrag afkeuren.
Spiegel voor leiders
Daarmee overstijgt House of Cards het gebruikelijke scenario van de boef en de held. Goed en slecht komt bij elkaar, en daarmee komt het angstvallig dichtbij ons eigen leven: iedereen heeft een drijfveer in zich om macht te vergaren en vliegt wel eens uit de bocht. Leiders zitten altijd met het dilemma of, en zo ja, wanneer het doel de middelen heiligt. Frank is daarin grenzeloos. Niets menselijks is hem vreemd, of het nu om manipulatie, verleiding, chantage of moord gaat. Maar waar ligt de grens? En hoe zit dat bij leiders? Niemand is een onbeschreven blad, iedereen doet wel eens iets, of laat iets, wat je bij nader inzien een volgende keer anders zou doen. Ook seizoen 4 zal weer een confrontatie worden met de grenzen van het geweten. Voor leiders is Frank een spiegel om te reflecteren over integriteit en macht en hoe daar vervolgens zelf mee om te gaan.
3 vormen van macht
Ik onderscheid drie vormen van macht: macht 1.0 leiderschap, macht 2.0 leiderschap en macht 3.0 leiderschap.
- Frank valt onbetwist in de categorie 1.0: deze vorm van macht is de macht van de sterksten of survival of the fittest. Het is de instinct gedreven macht waarbij het doel is boven op de apenrots te komen, ongeacht de prijs. Het is een vorm van macht die snel tot corruptie leidt, omdat er geen ander doel is dan de eigen ambitie.
- Macht 2.0 leiderschap gaat uit van checks en balances. Het zijn de leiders die regels maken, zich eraan houden en anderen erop controleren. Het is een correcte en nuttige manier van leiderschap die corruptie voorkomt, maar in de regel weinig innovatief is.
- Macht 3.0 leiderschap is gebaseerd op waarden die een groter belang dienen. Het gaat niet over ‘power over’ maar het is de macht iets tot stand te brengen in verbinding met de omgeving, oftewel de ‘power to’.
Over Oscar David:
Oscar David (1965) is psycholoog en organisatieadviseur, verbonden aan het Senior Executive Program van TIAS School for Business and Society. Al zijn hele leven is hij geïnteresseerd in macht, voor een groot deel voortgekomen uit de geschiedenis van zijn ouders, die als kinderen van Joodse afkomst de oorlog hadden overleefd. De fascinatie met macht bracht hem tot zijn studie psychologie, waarvoor hij in zijn afstudeerfase bij Shell over de vloer kwam en daar zijn eerste professionele gesprekken over macht voerde. In september 2014 verscheen bij Mediawerf zijn boek Macht!, van instinct tot integriteit.
Lees hier het interview met psycholoog Oscar David: Over de schoonheid van macht
Meer Netflix op MT.nl?
- Reed Hastings: 'Goede bedrijven zijn niet in hokjes te plaatsen'
- 8 geheimen achter het succes van Netflix
- Na het uitlekken van 'House of Cards'; 10 andere opvallende PR-stunts
