Geen producten in de winkelwagen.
Ondanks dat de Zweedse psychologe en filosofe Ida Hallgren onderaan haar mailtjes ontvangers ‘het allerbeste’ wenst, is dat juist de boodschap die ze niet wil verkondigen. ‘Maar om er nou neer te zetten dat je hoopt dat iemand het einde van de dag haalt, is ook weer zo wat’, grinnikt ze.
Toch illustreert een zin als die – hoe crue ook – de houding die de maatschappij volgens haar wat meer zou moeten hebben. ‘Het optimisme begon ooit als reactie op het calvinisme, waarin het bijna een zonde was om positief te zijn. Schuld stond daar centraal.’ Tegenwoordig is het bijna andersom: ‘Wie negatief is, krijgt al snel te horen dat hij een zeurpiet is en de sfeer naar beneden brengt.’
Een eeuwig optimistische houding lijkt het ultieme geluk, maar is in een sterk individualistische wereld gevaarlijk. ‘Het idee dat je verantwoordelijk bent voor je eigen geluk, is extra verraderlijk op het moment dat het niet goed gaat. Want ben je daar dan ook zelf verantwoordelijk voor?’
Met die vraag werd de Amerikaanse journaliste Barbara Ehrenreich ook geconfronteerd toen ze borstkanker kreeg. Ze schreef er het boek Smile or Die over. Hallgren: ‘Daarin liep ze steeds tegen het motto aan dat het wel goed zou komen als je maar positief bleef.’ In Amerika viert het optimisme al helemaal hoogtijdagen: ‘Ehrenreich maakte mee dat mensen uit steungroepen werden gezet, omdat ze de groep beïnvloedden met hun negatieve vragen.’
Reorganisatie
Ook op de werkvloer geldt volgens Hallgren vaak de houding dat cynische of kritische vragen niet gewaardeerd worden. ‘Mensen drijven vooral op positieve credo’s, zijn de hele dag aan het highfiven voor het behalen van doelen. Wie zich daar niet in kan vinden, wordt weggewuifd als zeurpiet of pessimist.’
Terwijl dat volgens Hallgren wel degelijk iets kan opleveren: ‘Wie ook naar de nadelen van een bepaalde missie durft te kijken, zal op de lange termijn meer problemen kunnen voorkomen dan iemand die enkel op het positieve focust.’ Ze noemt het voorbeeld van de economische crisis. ‘Toen medewerkers aankaartten dat deze situatie niet houdbaar was, werden ze soms zelfs ontslagen. Hun kritische houding werd niet gewaardeerd.’
Ook het benoemen van problemen of beren op de weg – iets wat vaak wordt afgedaan als moeilijkdoenerij – levert voor een bedrijf veel op. ‘Neem bijvoorbeeld een reorganisatie. Je kunt mensen niet voorhouden dat alles wel goed komt, terwijl je weet dat er ontslagen gaan vallen. Met mensen die hierna op straat staan, komt het simpelweg op dat moment niet goed.’
Door problemen ook al iets negatiefs te zien, is het volgens Hallgren makkelijker om dingen te accepteren zoals ze zijn. ‘Het levert soms meer op om het slechte te omarmen, dan om er steeds iets positiefs van te willen maken. Neem bijvoorbeeld de dood: het is niet zo dat je niet dood gaat als je maar lang genoeg positief bent. Je kunt je ertegen verzetten, maar het geeft meer rust te accepteren dat we uiteindelijk allemaal aan ons einde komen.’
Onderzoek
Om de tendens te breken tegen het positieve, startte Hallgren een avondcursus pessimisme onder de noemer ‘Negatief denken. De vijftien plekken waren binnen een ochtend vol. ‘We willen discussiëren over verschillende manieren van het benaderen van problemen.’
Er is al volop wetenschappelijk materiaal voorhanden over het onderwerp, dat ook uitgebreid aan bod komt. ‘Ook zijn er veel boeken geschreven over het onderwerp. Allemaal handvatten die we willen gebruiken om donkere zijde van het leven te bespreken.’
Hallgren benadrukt dat de avondcursus en haar kijk op de wereld geen pleidooi is voor negativiteit. ‘Maar je moet wel kunnen nadenken over de negatieve gevolgen die sommige acties kunnen hebben. Juist als je daarover nadenkt, hoeven dingen niet zo slecht af te lopen.’ Als voorbeeld noemt ze klimaatverandering. ‘In de jaren 70 waren er al signalen dat dit gaande was. Hadden we er toen beter over nagedacht en naar gehandeld, dan hadden we nu niet zo’n groot probleem gehad.’
