Geen producten in de winkelwagen.
De Nederlandse arbeidsmarkt heeft opvallend dynamisch gereageerd op de crisis en krabbelt relatief snel op. Hoe dat komt.
Er is iets opmerkelijks aan de hand. Terwijl de crisis economieën overal ter wereld teistert, begint de werkgelegenheid hier in Nederland al aan een – voorzichtig – herstel. Slechts 15 maanden na het ineenstorten. Na de laatste serieuze crisis, de dotcomcrisis van 2001/2002, duurde het 40 maanden voordat de werkgelegenheid weer begon te groeien.
Is de taaie Nederlandse arbeidsmarkt dan opeens razend flexibel geworden en volgt die lenig de heftige conjunctuur? Het lijkt er op. Want in de nasleep van de dotcomcrisis was de terugloop van de werkgelegenheid geleidelijk en vlakte na ongeveer 40 maanden op een verlies van 2 procent. Nu. acht jaar later is de terugval 2,5 procent en is het dieptepunt al na 15 maanden gepasseerd. En minstens zo opmerkelijk vinden de economen van de ING in hun maandbericht economie van augustus 2010, is dat de stijging in de cao-lonen in 18 maanden is gedaald van 3,6 procent tot 1 procent.
Paniekreactie
“De arbeidsmarkt is inderdaad flexibeler geworden”, denkt Charles Kalshoven, hoofdeconoom van het economisch bureau van de bank. “Het grootste verschil met de vorige crisis is het grote aantal ZZP’ers dat veel van de klappen opvangt.” Maar die flexibele schil verklaart noch de snelle afname van de werkgelegenheid, noch het snelle eerste herstel. Er is dan ook een andere reden voor de snelle aanpassingen die er te zien zijn rondom loonontwikkeling en de verder uitslaande werkloosheidcijfers. “De vorige crisis was veel meer een sluipende crisis. Die kwam langzamer opgang en ontrolde zich trager. Nu hebben we een crisis met verrassingseffect.”
Vrijwel niemand had de val van Lehman, het officieuze startpunt van de huidige malaise in september 2008, zien aankomen. Opeens stond de financiële wereld in brand en sloeg de paniek razendsnel om zich heen. “Iedereen was in rep en roer. Het schokeffect heeft bedrijven harder en sneller doen ingrijpen”, denkt Kalshoven. Begin 2009 waren de prognoses van onder andere het CPB dat de werkloosheid tot 10 procent in 2010 zou oplopen. Het is bij iets meer dan de helft gebleven.
“Dat soort cijfers hebben de vrees aangewakkerd. Dat kan een deel van de snelle daling van de loonstijging bij CAO lonen verklaren”, zegt Kalshoven. Die grote paniek brengt een grotere veranderingsbereidheid mee. “Het is een soort tegengestelde self fullfilling prophecy”, zegt hij. Door de magere loonontwikkeling – de lonen stijgen minder dan de inflatie en ook de gestegen arbeidsproductiviteit van circa 1,5 procent wordt niet doorgegeven aan de werknemers – nemen zij sneller weer mensen aan. Ziedaar een belangrijk ingrediënt voor de stijgende werkgelegenheid.
Doorlopende cao’s
Een andere reden voor de snelle aanpassing van de lonen aan de instortende conjunctuur is te vinden in de doorlopende CAO’s. Veel collectieve arbeidsovereenkomsten werden in 2009 stilzwijgend verlengd. Vanwege de economische onzekerheid werd er niet onderhandeld. Daardoor werden geen nieuwe loonsverhogingen afgesproken. In de ruim 400 cao’s in de marktsector die dit jaar alleen al zijn afgesloten, meer dan in heel 2009, is de gemiddelde loonstijging 1,07 procent, meldt het AWVN. Deze werkgeversorganisatie adviseert werkgevers bij 550 van de circa 700 cao’s die Nederland rijk is. Hier lijkt de angstfactor een belangrijke rol bij te spelen.
Structureel star
Hoewel de Nederlandse arbeidsmarkt zich opmerkelijk snel aan de crisis heeft aangepast en doordat de reële verlaging van de lonen (onder de inflatie en ook zonder compensatie voor de gestegen arbeidsproductiviteit) nu alweer lijkt te herstellen, is er zeker geen sprake van een structureel dynamischer arbeidsmarkt. In een artikel in de Economische Statistische Berichten van maart dit jaar concludeert hoogleraar arbeidsmarktverhoudingen Paul de Beer dat er nog geen sprake is van meer dynamiek. Ondanks dat er de afgelopen jaren een serie maatregelen zijn genomen om die te activeren. Vlak voor de dotcomcrisis was de arbeidsmobiliteit 7,8 procent. Vlak voor het uitbreken van de huidige crisis was het percentage baanwisselaars gedaald tot 6,8 procent.
Voor een dynamische reactie op de arbeidsmarkt is angst een goede raadgever.
> Altijd op de hoogte? Meld u aan voor de gratis Nieuwsbrief van MT
