Geen producten in de winkelwagen.
Niet alle bestuursvoorzitters zijn graaiers. Uit onderzoek blijkt dat juist de minder bekende, bescheiden maar hard werkende ceo’s de meeste waarde creëren voor hun bedrijf. Wie zijn de Level 5-topmannen in Nederland?
Leiderschap in Nederland zit in een crisis. De jaarlijkse oogst van jaarverslagen heeft nieuwe, of eigenlijk moeten we al zeggen de traditionele verontwaardiging losgemaakt over de gestegen beloning van topmanagers. Volgens de Volkskrant waren de inkomsten uit bonussen en aandelen vorig jaar verdubbeld. Minister Bos werd opgetrommeld in de Kamer, waar hij een beroep op topbestuurders deed ‘af te zien van buitensporige beloningen’. Numico, PCM, Getronics, ING: het ene na het andere bedrijf kwam in opspraak.
Hoe on-Nederlands, zouden we tot voor kort zeggen! Tot niet al te lang geleden (eind 20ste eeuw) lieten ook de salarissen van de allerhoogste bestuurders een bescheiden ontwikkeling zien. Nederland dat was toch het landje van de polderaars, met genivelleerde inkomens en overleg in SER, OR en nog veel meer raden? Waar zelfs de minister-president op zondag bij voorkeur lekker ging fietsen? Inmiddels is zelfs Wim Kok in opspraak gekomen om de salarisstijging (18 procent) voor zijn commissariaten. De tijd dat Nederlandse bestuurders zich bescheiden opstelden lijkt definitief voorbij. De topsalarissen stegen afgelopen jaren met tientallen procenten. We krijgen steeds vaker te maken met ‘Amerikaanse toestanden’, zoals miljoenen euro’s hoge vertrekpremies en prestatiebonussen.
Level 5
Maar ook in Amerika weten ze dat het anders kan. Het was de Amerikaanse onderzoeker Jim Collins die in 2001 met een opzienbarende ontdekking kwam. Bedrijven die écht een langdurige verbetering van de omzet en winst te zien gaven, hadden topmannen met gemeenschappelijke kenmerken. Geen celebrity-ceo’s, geen topmannen met grote ego’s, integendeel. De meest effectieve directievoorzitters zetten hun eigenbelang opzij en werken gedreven in het belang van de onderneming. Ze zijn vaak vele jaren in functie, maar het grote publiek kent ze niet. Tijdens die jaren gaat de beurskoers met sprongen omhoog. Collins noemde ze Level 5-topmannen, het hoogste niveau in een ranglijst uit zijn inmiddels legendarische boek ‘Good to great’.
Neem het geval van Darwin Smith, algemeen directeur van papierbedrijf Kimberly-Clark. Hij was een op eigen kracht opgeklommen manager, die zijn universitaire graad haalde door ’s avonds na zijn werk te studeren. In 1971 werd hij als volslagen onbekende benoemd tot ceo en hij bleef dat twintig jaar lang. In die periode veranderde Kimberly-Clark tot een vooraanstaand internationaal papierbedrijf en steeg de waarde van de aandelen tot 4,1 maal die van de beurs. Smith voerde een rigoureus beleid, hij verkocht papierfabrieken en nam risico’s met nieuwe activiteiten, ook toen de analisten op Wall Street hem voor gek verklaarden. Later, toen Kimberly-Clark een succesverhaal was geworden, bleef hij op de achtergrond en ging publiciteit uit de weg. Zijn vakanties bracht hij door op zijn eenvoudige boerderij in Wisconsin.
Level 5-leiders zoals Darwin Smith zijn niet met zichzelf bezig, maar met het creëren van een geweldig bedrijf. “Het is niet zo dat ze geen ego hebben of geen eigenbelang kennen,” schrijft Collins. “Integendeel, ze zijn ontzettend ambitieus. Maar hun ambitie richt zich vooral op de organisatie, niet op henzelf.” Soms zijn ze ronduit verlegen. Maar als het op de belangen van hun bedrijf aankomt, zijn ze doortastend en als het moet bikkelhard. Als het nodig zou zijn voor het voortbestaan van hun onderneming, ontslaan ze hun eigen broer.
Tegenover de Level 5-topman staat de Zonnekoning. De term zonnekoninggedrag is afkomstig van een studie van Kees Cools uit 2005. Cools, executive adviser bij de Boston Consulting Group en corporate finance-professor aan de Rijksuniversiteit Groningen, onderzocht de grootste beursschandalen van het afgelopen decennium. De topmannen die bij deze schandalen betrokken waren, blijken kenmerken te hebben die sterk contrasteren met Level 5-gedrag. Ceo’s van in opspraak geraakte bedrijven kwamen drie keer zo vaak in de media (ook lang v–rdat de fraude bekend werd). Hun variabele beloning was bijna acht keer zo hoog als die van topmannen die niet op fraude betrapt werden. Bovendien stelden ze zichzelf extreem hoge winstdoelen.
In opspraak geraakte topmannen als Bernie Ebbers (Worldcom), Kenneth Lay (Enron) en in Nederland Cees van der Hoeven (Ahold) zijn goed te herkennen in de omschrijving van zonnekoninggedrag. “Op gegeven moment denken ze over water te kunnen lopen,” zei Cools eerder in Management Team over dergelijke, inmiddels gevallen ceo’s. “Ze omringen zich met jaknikkers, laten zich vieren in de pers en verliezen de werkelijkheid uit het oog. Daar komen dan weer die torenhoge groeidoelen uit voort, die op een of andere manier toch moeten worden gehaald.”
Waarschijnlijk ligt daar het meest essentiële verschil van de zonnekoning met de Level 5-baas. Allebei staan ze aan het roer van een groot bedrijf en zijn ze omringd met medewerkers die ze op hun wenken bedienen. Allebei worden ze door veel mensen in hun organisatie op handen gedragen. Bij de zonnekoningen stijgt het succes naar hun hoofd, ze gaan zichzelf als hogere wezens beschouwen. Level 5-ceo’s blijven, ondanks veel bewondering, met beide benen op de grond staan en de belangen van hun onderneming voorop zetten. Het lijkt vooral een kwestie van een sterker karakter.
René Takens
Zijn er Level 5-topmanagers in Nederland? Om die vraag te beantwoorden hebben we de ceo’s op een rij gezet die lange tijd in functie zijn (acht jaar of meer), uitstekende resultaten behalen (het bedrijf presteerde onder hun bewind aanmerkelijk beter dan de AEX) en niet in opspraak zijn geraakt wegens fraude of absurd hoge bonussen. Conclusie? Ja, ook in Nederland zijn er Level 5-bestuursvoorzitters, hoewel het voor het grote publiek relatief onbekende namen zijn. Maar dat was nu net de clou van Level 5.
Neem bijvoorbeeld René Takens, bestuursvoorzitter van Accell Group, de fietsenproducent uit Heerenveen. Takens staat ruim acht jaar aan het roer bij Accell, jaren waarin de fietsenmarkt geteisterd werd door sterk opkomende concurrentie uit het Verre Oosten. Alle productie zou uit Europa verdwijnen ten gunste van China, weet u nog? Niet als het aan Takens ligt. Accell is een florerend bedrijf met een groeiende omzet (van 290 miljoen euro in 2003 naar 432 in 2006), winst (van 17 naar 30 miljoen) en personeelsbestand (van 1210 naar 1670 medewerkers). Met sterke merken als Batavus, Koga-Miyata en Mercier is Accell marktleider in Europa.
En Takens? De topman is heel wat minder bekend dan de merken. Hij studeerde werktuigbouwkunde in Enschede (waar hij graag aan fietsen knutselde en ‘de fietsenmaker’ werd genoemd) en hij werkte bij Svedex Bruynzeel en CSM voordat hij naar Accell overstapte. Sinds zijn aantreden als bestuursvoorzitter verviervoudigde de aandelenkoers. Per jaar rendeerde het aandeel 17,5 procent beter dan de AEX, en dat al acht jaar lang.
Chris Ouwinga
Zo zijn er meer. Chris Ouwinga, medeoprichter en al negen jaar ceo van Unit 4 Agresso, scoorde in die jaren 13,5 procent boven het algemene koerssentiment. Unit 4 doet min of meer hetzelfde als Baan deed, het houdt zich bezig met bedrijfssoftware. Maar waar Baan struikelde over opgeklopte verwachtingen en dubieuze transacties, timmert Unit 4 rustig aan de weg. Ouwinga heeft niet de uitstraling en megalomane trekjes van Jan Baan, hij doet gewoon zijn werk.
En wat denkt u van Ton Westendorp (Nedap) en Abel Slippens (Sligro)? Bijna drieëntwintig respectievelijk zeventien jaar staan ze aan het roer vanj hun bedrijf. Elk jaar deden ze het stukken beter dan de AEX, Westendorp met gemiddeld 7,3 procent en Slippens met 6,7 procent (zie het overzicht van de Level 5-kandidaten).
Is het werkelijk nodig om een Level 5-verkiezing te organiseren om de ‘beste’ Level 5-manager van Nederland te kunnen lauweren? Misschien is dat niet helemaal in de geest van Level 5, het gaat tenslotte om topmensen die het liefst anoniem blijven. ‘Laat mij mijn werk doen en laat me verder met rust.’ Toch hebben we zo’n verkiezing uitgeschreven. In een tijd van bonussen, schandalen, niet toegekende decharge en zonnekoningen is het hoog tijd dat de ‘andere’ topmanagers, waar je zelden van hoort, meer aandacht krijgen. Ter lering ende navolging.
Gebruikte bron: Jim Collins, ‘Good to great’ (2004), in Nederland uitgegeven door Business Contact.
De prestatie-en beloningscijfers zijn ontleend aan jaarverslagen en informatie van de website Veb.net. De peildatum is 19 april.
Kandidaat #1 Jan Aalberts
Jan Aalberts is bestuursvoorzitter Aalberts Industries (Langbroek)
zittingsduur 20 jaar prestatie per jaar 10,4% beter dan de AEX
beloning in 2006 vast 480.000, variabel 263.000, totaal 743.000 euro
Jan Aalberts, oprichter van het naar hem vernoemde bedrijf, wordt wel ‘de overnamekoning van Nederland’ genoemd. Hij delegeert veel verantwoordelijkheden naar de (talrijke) werkgroepen. Volgens Aalberts wordt er te veel naar de topman gekeken. “Het is een team van mensen dat de onderneming aanstuurt, niet alleen Jan Aalberts.” En: “Iemand die de almachtige speelt en aan alle touwtjes denkt te moeten trekken is tegelijkertijd een rem voor zijn bedrijf. Verheerlijk n–it een baas! Een hond heeft een baas.”
Kandidaat #2 Chris Ouwinga
Chris Ouwinga is ceo Unit 4 Agresso (Sliedrecht)
zittingsduur 9 jaar prestatie per jaar 13,5% beter dan de AEX
beloning in 2005 vast 332.000, variabel 154.000, pensioenpremie 43.000, totaal 529.000
Ouwinga is medeoprichter van Unit 4, in 1986 werd hij er algemeen directeur. In 1998 ging het bedrijf naar de beurs. Uitspraken: “We zijn dan wel niet zo’n sexy bedrijf, maar wel stabiel en degelijk.” Het mooiste moment van de afgelopen 25 jaar: de beursgang. “Het feit dat je voortaan de bedrijfsnaam op tv voorbij ziet komen.”
Kandidaat #3 Abel Slippens
Abel Slippens is bestuursvoorzitter Sligro (Veghel)
zittingsduur 17 jaar prestatie per jaar 6,7% beter dan de AEX
beloning in 2006 vast 259.000, bonus 240.000, pensioenpremie 73.000, totaal 572.000
Sligro is ‘beursgenoteerd familiebedrijf’. Slippens’ familie heeft ongeveer 35 procent van de aandelen in handen. Tijdens de zeventien jaar dat Slippens voorzitter is, werd Sligro vooral geroemd om zijn consistente overnamestrategie en sterke personeelsbeleid. Volgens Slippens is dat een voorbeeld van ‘Brabants ondernemerschap’. “Het is hier wat gemoedelijker.”
Kandidaat #4 Ton Westendorp
Ton Westendorp is directievoorzitter Nedap (Groenlo)
zittingsduur 22,5 jaar prestatie per jaar 7,3% beter dan de AEX
beloning in 2006 vast 292.000, pensioenlasten 45.000, totaal 337.000
Westendorp hecht grote waarde aan ondernemingsgeest in het bedrijf. “Ik heb geen werknemers maar medewerkers. Werknemers zijn geldnemers, medewerkers zijn werkgevers, zetten hun talent en werkkracht in voor de zaak.” Westendorp is betrokken bij wat op de werkvloer gebeurt, werkt in teamverband samen met marktgroepsleiders bij projecten.
Kandidaat #5 René Takens
René Takens is bestuursvoorzitter Accell Group (Heerenveen)
zittingsduur 8,5 jaar prestatie per jaar 17,5% beter dan de AEX
beloning in 2006 vast 298.000, bonus 137.000, pensioenpremie 108.000, totaal 543.000
Takens is werktuigbouwkundige van de UT in Enschede, waar hij al ‘de fietsenmaker’ werd genoemd. Hij werkte bij Svedex Bruynzeel Groep en bij CSM als algemeen directeur Italië. Hij verschijnt zelden in de publiciteit.
Kandidaat #6 Martijn van der Vorm
Martijn van der Vorm is bestuursvoorzitter HAL (Monaco)
zittingsduur 14 jaar prestatie per jaar 8,9% beter dan de AEX
beloning 2006 niet bekend gemaakt
Van der Vorm stamt uit het geslacht dat in 1873 de Holland Amerika Lijn begon. Inmiddels is HAL een investeringsmaatschappij en loopt het vermogen van Van der Vorm in de miljarden. Hij schuwt elke publiciteit, wordt omschreven als stil, zelfs verlegen, maar gedecideerd. Op Europese vluchten zou hij economyclass vliegen.
