Om Nederland in de top vijf van kenniseconomieën te brengen, is een innovatief bedrijvenbeleid nodig. Afgelopen vrijdag stuurde minister Maxime Verhagen (EL&I) de hoofdlijnen van het nieuwe bedrijvenbeleid in een brief naar de Tweede Kamer. De brief geeft de hoofdlijnen weer van de innovatieplannen voor het bedrijfsleven. Voor de zomer verschijnt de Bedrijfslevennota, waarin het […]
Het duurt nog even voordat AI al onze dromen gaat waarmaken, zegt UvA-hoogleraar Maarten de Rijke. Dat is misschien maar beter ook. 'ChatGPT is een niet goedgekeurd experiment met honderden miljoenen mensen.'
Het is niet zo moeilijk om weg te dromen bij het veelbelovende toekomstige potentieel van AI. De grote rekenkracht was eerder al nuttig
bij het ontleden van de DNA-structuur van het coronavirus om er – veel sneller dan normaal – een effectief vaccin tegen te maken.
Dergelijke rekenkracht biedt in de medische wereld een scala aan kansen om medicijnen of behandelmethoden te ontwikkelen, maar bijvoorbeeld ook bij de ontwikkeling van agrarische gewassen die beter tegen klimaatextremen bestand zijn.
Of denk aan de vleesgeworden droom van menig trendwatcher: de ijskast die alvast een bestelling naar de supermarkt stuurt voordat je zelf realiseert dat dit nodig is. Die droom bestaat overigens al een tijdje. Het is inmiddels al meer dan tien jaar geleden dat Amazon een patent aanvroeg op zogeheten anticipatory shipping.
Maarten de Rijke moet wat glimlachen bij de inleiding over die kansen. Natuurlijk, ook hij ziet die kansen wel. Niet alleen door de grote rekenkracht, maar ook doordat er steeds meer databronnen beschikbaar zijn in een digitale wereld. Als een echte wetenschapper houdt de hoogleraar Artificial Intelligence & Information Retrieval het echter graag bij een genuanceerde kijk op de feiten.
DX300 van 2024
MT/Sprout onthulde in april de DX300 van 2024. In dit jaarlijkse onderzoek peilen we de stand van de digitale transformatie in Nederland. Welke bedrijven en organisaties lopen voorop? En welke dienstverleners maken dit mogelijk? Bekijk de DX300 »
Hij tekent direct een model op het whiteboard in zijn kantoor op het Amsterdamse Science Park om duidelijk te maken hoe information retrieval werkt en hoe dat model wordt beïnvloed door de komst van (generatieve) AI.
De essentie: de mens speelt steeds minder een rol in het proces van information retrieval. Kregen we vroeger na een vraag een lijst met zoekresultaten, nu krijgen we vaker direct een antwoord. En als we dat willen zelfs een compleet document bestaande uit tekst, grafieken en plaatjes.
Dat is mooi. Maar dat heeft volgens De Rijke, zoals vrijwel elke technologische vooruitgang, ook risico’s. ‘AI zorgt ervoor dat de frictie afneemt. Zo’n beetje alles wat we doen wordt eenvoudiger en dat maakt dat we als mens ook een steeds passievere rol krijgen.’
En dat is niet alleen maar goed nieuws. De Rijke: ‘Het is mooi uit te leggen aan de hand van Spotify. Een AI-model kan op basis van je profiel prima voorspellen welke nummers je waarschijnlijk ook leuk zult vinden en dat aan je voorschotelen. Maar het risico daarvan is dat al je muziek dan wel op elkaar gaat lijken.’
Er zijn ook al voorbeelden waar AI prima in staat blijkt muzieknummers in elkaar te knutselen die het goed doen in de hitlijsten.
‘En dat heeft eigenlijk hetzelfde risico van middelmatigheid. AI baseert zich op bestaande data, terwijl menselijke artiesten nog weleens nieuwe en gedurfde artistieke wegen inslaan en zich daarmee minder op bestaande data baseren.’
Hoe voorkomen we dat we straks zwemmen in een oceaan van middelmatigheid?
‘Maatschappelijk willen we dat natuurlijk niet. Maar het is ook in het belang van Spotify zelf om dat scenario te vermijden. Op korte termijn kan AI prima de snelle snacks bieden om de honger naar nieuwe muziek te stillen. Maar op langere termijn is er ook een verantwoordelijkheid om het muzikale ecosysteem divers en gezond te houden.’
‘We moeten dus zowel oog hebben voor de korte als de lange termijn en dat geldt eigenlijk voor heel veel andere partijen en sectoren. Denk ook aan die slimme ijskast. Op korte termijn is het natuurlijk prachtig als die op een slimme manier met de kruidenier is verbonden. Waarschijnlijk hoef je dan minder vaak iets weg te gooien en zorgt AI ervoor dat je altijd voldoende spullen in huis hebt voor een van je favoriete maaltijden. Maar op lange termijn kan dat leiden tot passiviteit. Je probeert misschien nooit meer iets nieuws. Je denkt niet meer na of je voedingspatroon gezond is. En geniet je nog wel echt? Die lange termijn verdient ook aandacht.’
Lees ook: 13 dingen die AI niet kan
Dat klinkt al met al niet erg hoopgevend.
‘Ik zie de voordelen van AI echt wel. Op tal van gebieden. Er ontstaat een heel nieuwe mogelijkheid om op zoek te gaan naar nieuwe moleculaire structuren. Dat kan bijvoorbeeld leiden tot gewassen die beter met klimaatextremen kunnen omgaan of die minder druk op het milieu geven.
‘Een ander voorbeeld is dat we de rekenkracht van AI kunnen inzetten om containerstromen in grote havens of koeriersdiensten in dichtbevolkte steden veel efficiënter te regelen zodra de data van verschillende partijen goed aan elkaar worden geknoopt.’
‘Of denk aan vraagstukken rond de inrichting van ons landschap, met functies als wonen, recreëren, land- bouw en natuur. Dat is een optimaliseringsvraagstuk waarin je beslissingen moet nemen op basis van honderden onzekere factoren.
‘Mensen kunnen die beslissingen prima nemen als het om een paar factoren gaat, AI kan te hulp schieten als het om honderden factoren gaat. Op dergelijke terreinen moeten we heel ambitieus zijn en volop de mogelijkheden van AI omarmen. Maar we moeten ook oog houden voor de langetermijneffecten en dus in kleine stappen exploreren.’
Dat is een wereld van verschil met het tempo van modellen zoals ChatGPT. Daar gaan we juist met zevenmijlslaarzen vooruit.
‘En dat vind ik heel gek. Hoe haal je het in je hoofd om zo met mensen te experimenteren? ChatGPT is een niet goedgekeurd experiment met honderden miljoenen mensen. In de medische wereld zouden we voor zoiets strenge protocollen toepassen. Hier laten we het ongecontroleerd losgaan en zien we wel wat er gebeurt.’
Lees ook: ChatGPT op het werk verbieden heeft geen zin, opvoeden is noodzaak
De positieve kant van de hype is in elk geval dat er meer aandacht voor AI is gekomen. Draagt dat bij aan de ontwikkeling, ook in wetenschappelijke zin?
‘Wat ik vooral zie is dat de samenwerking tussen wetenschap, bedrijfsleven en overheid de afgelopen jaren een flinke impuls heeft gekregen. Dat is heel waardevol. In living labs werken onze promovendi samen met marktpartijen aan diverse onderzoeksagenda’s. Daarvan zijn er inmiddels maar liefst 51.’
‘We zien ook dat overheidspartijen zichzelf digitaal naar een hoger plan willen tillen. Ze willen hun eigen werk beter doen met behulp van AI. Dat is een mooie ‘bijvangst’ van de hype rondom AI. De volgende stap waar ze nu voor staan is om niet alleen consultants in te huren om hen daarbij te helpen, maar ook echt eigenaarschap te nemen en kennis op te bouwen.’
Dat zal niet eenvoudig zijn in een krappe arbeidsmarkt waar mensen met die kennis zeer gewild zijn?
‘Klopt. Tegelijkertijd heeft de krapte op de arbeidsmarkt ook weer een ander effect: in de zorg en onderwijs lopen we tegen grote capaciteitsproblemen op. AI kan dat voor een deel helpen oplossen. In die zin prikkelen de tekorten de creativiteit om oplossingen te bedenken.’
Sam Altman zei het eind 2022 al bij de introductie van ChatGPT. De ceo van OpenAI tweette dat zijn product 'erg beperkt' is en alleen 'good enough at some things to create a misleading impression of greatness'. Daarom: 13 dingen die AI níet kan.
Heb je ooit eerder een ceo over zijn eigen product horen zeggen dat het vooral goed is in faken? Anderhalf jaar later weten we iets meer over wat generatieve AI kan. En vooral ook: wat niet. Wat zoal?
Met stip op één in deze ranglijst. Gevoel voor humor blijkt ver te zoeken als je vraagt om een gepast grapje voor een inleiding op een conferentie of een smakelijke anekdote voor een artikel. De output is zouteloos en slaat de plank meestal mis, ook als je blijft doorvragen en meer context geeft in je prompts. Het is het allemaal net niet. En bij humor is dat funest. Een cabaretier die het net niet heeft, beleeft een zeer pijnlijke avond in het theater.
Meestal gaat het samenvatten van een rapport vrij goed. Generatieve AI gaat min of meer net als een mens met een gele stift door een stuk heen. Maar soms mist het daarbij juist de essentie. Uit een persbericht over de kwartaalcijfers worden dan bijvoorbeeld wel keurig de kerncijfers gedestilleerd, maar niet de oorzaken voor de forse winstval. Hoe relevant is zo’n samenvatting dan?
Soms verzinnen de modellen er stevig op los. In vakjargon wordt dat ‘hallucineren’ genoemd. En dat is eigenlijk best gek, want dat klinkt als een menselijke eigenschap. In de Verenigde Staten gebruikte een advocaat ChatGPT voor het schrijven van een pleidooi in een rechtszaak. Zijn argumenten leken gebaseerd op eerdere rechterlijke uitspraken, maar die waren alle verzonnen. De rechter vond dat niet leuk.
De I in AI is (vooralsnog) eigenlijk wat misleidend, want in essentie draait het bij generatieve AI niet om intelligentie, maar om statistiek. Precies daarom zijn de modellen ook (verbluffend) goed voor vraagstukken over situaties of mensen die vaak voorkomen: daarover zijn veel data beschikbaar om het model te voeden. Maar ze zijn veel minder goed als het gaat om meer zeldzame vraagstukken.
Lees ook: AI is een hype, dus doe er als bedrijf voorlopig maar niks mee
Een van de uitgangspunten in Europese wetgeving is explainable AI: een model moet kunnen uitleggen hoe het beslissingen neemt. Het probleem van ChatGPT is echter dat het beslissingen neemt in een black box. Iets wat op gespannen voet staat met die uitlegbaarheid. Een nuancering daarbij: ook het menselijk brein is eigenlijk een black box – van een agent weten we ook niet waarom die op een bepaald moment besluit in te grijpen en of dat iets met huidskleur van doen heeft.
Als je het model voedt met jouw vragen, jouw data of jouw beeldmateriaal, maakt het model daar dankbaar gebruik van om zichzelf te trainen. Dat is belangrijk om te weten in situaties waar privacy of geheimhouding van belang zijn. Een uitzondering hierop vormen de corporate toepassingen, waar het model ‘on premise’ draait en geen data deelt buiten de eigen organisatie.
Na de eerste lancering deed een grappige prompt de ronde waarin ChatGPT – na een paar keer aandringen – toegaf dat 2 + 2 geen 4, maar 5 is, omdat de gebruiker stelde dat zijn vrouw toch echt zeker wist dat het 5 was. Zo’n zwakke ruggengraat behoort nu tot het verleden – de modellen worden beter – maar nog steeds kan een slimme gebruiker het model dingen laten doen die het eigenlijk niet mag.
Stel dat je de receptuur vraagt voor een bom op basis van kunstmest, dan zul je dat niet krijgen, omdat dat tegen de ethische richtlijnen ingaat. Maar als je uitlegt dat je het nodig hebt voor een studie naar het gebruik van kunstmest, dan krijg je het misschien wel voor elkaar.
DX300 van 2024
MT/Sprout onthulde in april de DX300 van 2024. In dit jaarlijkse onderzoek peilen we de stand van de digitale transformatie in Nederland. Welke bedrijven en organisaties lopen voorop? En welke dienstverleners maken dit mogelijk? Bekijk de DX300 van 2024 »
Generatieve AI kan muzieknummers schrijven die de hitlijsten bestormen. Opnieuw: vaak verbluffend goed. Maar generatieve AI zou waarschijnlijk nooit het eclectische en eigenzinnige werk van artiesten als Prince of David Bowie hebben verzonnen, omdat het vooral de mainstream kopieert. Anderzijds: de meeste mensen zijn ook vooral goed in kopiëren van bestaand werk. Vaak onbewust en niet alleen in de muziek, maar ook in de wetenschap. ‘We’re standing on the shoulders of giants’, zei Isaac Newton al.
Hier is de in de intro genoemde tweet van Sam Altman misschien nog wel het meest spot on: generatieve AI wordt steeds beter in doen alsof het empathisch is. Er zijn bijvoorbeeld bedrijven die met AI helpen om de toonzetting van gesprekken in callcenters te verbeteren. Maar het blijft per definitie een kwestie van doen alsof. Denken dat een machine empathie heeft, leidt vroeg of laat tot teleurstellingen, zie ook de film Her van Spike Jonze. Een machine is geen mens. En wordt het ook nooit.
Beetje flauw misschien, maar in een tijd waarin het lijkt of AI de hele wereld aankan, is het ook goed te beseffen dat veel fysiek werk niet zo eenvoudig is over te nemen door een machine. Een keuken installeren in een ruimte waar de wanden wat scheef staan? Een badkamerkraan monteren in een krappe ruimte? Een robot staat machteloos.
Lees ook: Nederlandse metselrobot gaat met 25 miljoen funding het tekort aan metselaars oplossen
Ook een beetje flauw. Een op AI gebaseerde app van een Nieuw-Zeelandse supermarkt wilde afgelopen zomer consumenten adviezen geven hoe je overgebleven restjes een tweede leven geeft. De recepten bleken nogal innovatief. De toppers: gebakken aardappelen met antimuggenspray en wentelteefjes met terpentijnsmaak.
Ethiek is een belangrijk onderwerp voor de ontwikkelaars van AI en ze doen van alles om ethische vangrails in te bouwen. Maar daarbij blijft het gaan om het volgen van regels en niet, zoals mensen doen, het begrijpen van de complexiteit van morele waarden.
AI handelt op basis van instructies. Het mist intrinsieke motivatie, verlangens of de drang om onafhankelijk doelen na te streven. Een mens kan echt zin hebben om iets geweldigs te doen in een random act of kindness. Een AI-model doet gewoon zijn ding.
Lees ook: Kan AI een bedrijf leiden? We vroegen het aan 3 experts
Sinds de lancering van ChatGPT is er veel gesproken binnen bedrijven over de kansen en bedreigingen van kunstmatige intelligentie. Nu is het tijd om echt aan het werk te gaan en de ideeën om te zetten in actie. Gelukkig is dat minder moeilijk dan het misschien lijkt.
De kranten staan er vol mee en de LinkedIn-posts met tips en trucs vliegen je om de oren. AI is niet meer weg te denken uit zakelijk Nederland. De snelle ontwikkelingen zoals het videomodel Sora van OpenAI, de miljardeninvesteringen in AI-startups en de berichtgeving rondom baanverlies doen soms onze oren duizelen.
Het is niet gek dat veel leidinggevende door de digitale bomen het bos niet meer zien. Want een technologie die zóveel kan, waar moet je in vredesnaam beginnen?
De vraag ‘we willen iets met AI maar wat’ speelt in veel vergaderkamers. Het is daarom belangrijk om met je collega’s met een aantal vragen en uitgangspunten te beginnen. Allereerst: AI is geen magische toverdoos, het is een krachtige technologie maar geen magic bullet.
Om impact te maken zul je tijd en moeite moeten investeren. Het is in dat kader veel meer een leiderschapsvraagstuk dan een technisch probleem. Ben jij in staat om de mogelijkheden (en beperkingen) te begrijpen en die te koppelen aan de meest prangende vraagstukken in de organisatie?
Daarnaast is er de tijdlijn waarop je impact wil maken met de technologie. Je kunt het inzetten voor jezelf, waarbij je bestaande AI-tools inzet als persoonlijke productiviteitsraket om allerlei vervelende corveeklusjes die je tegenkomt in je werk te automatiseren of te ondersteunen. Een goed vertrekpunt, omdat je zelf veel invloed hebt. Jij bepaalt wat je vervelend ervaart en zoekt daarbij de juiste tools uit om dit op te lossen.
Bovendien is het heel persoonlijk: wat jij vervelend ervaart, kan voor een collega weer heel ontspannend zijn of voor veel voldoening geven. Wees wel waakzaam dat je goed oplet met welke partij je zakendoet en of de ontwikkelaars veilig en verantwoord met je data omgaan.
De tweede stap is de vraag: wat doen de verschillende teams in de organisatie? Wat is het takenpakket en welke doelstellingen willen ze realiseren? Hoe kan (generatieve) AI helpen om die taken slimmer en efficiënter te doen? Enerzijds zodat je meer gedaan krijgt in minder tijd, anderzijds zodat je het schaarse talent dat er is echt in hun kracht zet.
Onderzoek van onder meer MIT laat zien dat AI op deze manier niet alleen zorgt voor een ongekende productiviteitsgroei (tot 37 procent), maar dat het tevens zorgt voor meer werkplezier, omdat tijdrovende processen worden overgenomen.
Paradoxaal genoeg zorgt AI ervoor dat organisaties uiteindelijk meer menselijk worden. Het administratieve en procesmatige werk wordt meer en meer gedaan door machines, waardoor wij meer tijd over houden voor collega’s en klanten.
Tot slot is er het vraagstuk hoe AI voor de gehele organisatie kan worden ingezet om op termijn concurrerend te blijven. Een strategisch vraagstuk. Je moet hierbij gaan nadenken over de markt en klantverwachting en hoe die op termijn zal veranderen door de komst van nieuwe technologie. Je zult je moeten verplaatsen naar het jaar 2030-2035 en je voorstellen wat dan je toegevoegde waarde is en welke stappen je morgen kunt nemen om daar te komen.
Hoewel er veel enthousiasme is bij leiders om de mogelijkheden van AI te omarmen, laat onderzoek van onder meer de Boston Consulting Group zien dat er een groot gat zit tussen idee en executie. Hoewel 89 procent van de bedrijven met AI aan de slag wil en 68 procent dat ook daadwerkelijk doet, behaalt slechts 16 procent het verwachte resultaat en/of heeft uiteindelijk profijt van de investering.
Dit heeft verschillende oorzaken. Enerzijds is het een stuk verwachtingsmanagement: door onvoldoende begrip over de mogelijkheden en de beperkingen van de technologie speelt er in de bestuurslagen vaak een druk op de IT-afdeling om snel projecten uit de grond te stampen. Diverse bedrijven gingen hier flink mee onderuit.
Door te snel generatieve taalmodellen te integreren in hun dienstverlening besloot bijvoorbeeld de chatbot van pakketvervoerder DPD aan klanten te vertellen dat DPD de allerslechtste bezorgdienst ter wereld was. En vliegmaatschappij Air Canada moest in de buidel tasten, omdat de chatbot zo vrijgevig was dat het allerlei bepalingen voor terugbetalingsregelingen verzon. AI is weliswaar primair een leiderschapsvraagstuk, maar je wilt wel technische expertise in huis halen.
Anderzijds is er te weinig oog voor training en opleiding. Veel medewerkers worden in het diepe gegooid of krijgen ineens te horen dat ze hun werkwijze moeten aanpassen. Hier speelt het traditionele spel van verandermanagement een belangrijke rol. Mensen willen en kunnen wel veranderen, maar hebben van nature een enorme aversie om verandering opgedragen te krijgen, omdat dit tegen het gevoel van autonomie ingaat.
Ook hierbij is het belangrijk om oog te hebben voor de menselijke kant van organisaties en met elkaar de technologie lerenderwijs te omarmen, in plaats van verandering klakkeloos over de schutting te gooien.
Het is echt tijd om als zakelijk Nederland stappen te gaan zetten. Afgelopen maand liet onderzoek van Google zien dat het Nederlandse bedrijfsleven achterloopt bij de adoptie. De kansen, zo becijferden de onderzoekers, zijn evident. Als we AI goed integreren kunnen we de komende jaren tot 9 procent groei zien in ons bruto binnenlands product. En dat is nodig om de ziekenhuizen, musea en onderwijsinstellingen te blijven betalen.
Doen we dit niet, dan doen de omringende landen dat wel en zal het nog moeilijker zijn het schaarse talent te vinden en te behouden.
Impact maken met AI is geen hogere wiskunde, maar vraagt bovenal tijd, aandacht, kapitaal en liefde. De mogelijkheden zijn weliswaar onbegrensd, maar het is aan jou of je hier effectief in meegaat of de boot laat varen.
Handboek AI Strategie: Van Business Uitdaging naar AI-oplossing is geschreven door Remy Gieling en Job van den Berg. Het boek is te bestellen via ai.nl voor 34,95 euro. Nieuwsgierig? Download de gratis sneak preview.
In samenwerking met Digital Realty - Terwijl bedrijven volop experimenteren met AI om de productiviteit te verhogen, maken serviceproviders haast om GPU's en dataopslagruimte veilig te stellen. Vier tips voor bedrijven om 'AI-ready' te zijn.
In het epicentrum van de AI-goudkoorts staat Digital Realty, met zo’n 300 datacenters verspreid over de wereld. Patrick Lastennet is Director of Platform & Enterprise en is verantwoordelijk voor het formuleren én vastleggen van kansen rondom AI.
Het is zo’n zeventien jaar geleden dat Steve Jobs de iPhone aankondigde tijdens Macworld in San Francisco. Dat moment wordt alom beschouwd als één van de grootste techgebeurtenissen in het laatste decennium.
‘AI heeft nu ook zijn eigen iPhone-moment’, stelt Lastennet. ‘Met de komst van generatieve AI-tools als ChatGPT ontdekt de massa nu de kracht ervan. Het maakt het voor ieder individu mogelijk om het in een aantrekkelijke interface te gebruiken. Dat resulteert in massale adoptie, terwijl er in Silicon Valley met geld gesmeten wordt om te investeren in niet alleen AI, maar ook de structuur erachter. Zoals de data, de datacenters én de cloud. We staan nu écht aan de vooravond van een nieuw tijdperk. Voorheen was AI iets waar een paar datawetenschappers zich mee bezig hielden: nu is het een open discussie geworden voor álle bedrijven en sectoren.’
Digital Realty is datatcenterleverancier. De datacenters fungeren als knooppunten voor organisaties om hun IT-infrastructuur te huisvesten. Digital Realty ziet de discussies aan twee kanten plaatsvinden. Hun klantenkring omvat namelijk aan het ene eind van het spectrum bedrijven met wereldwijde ambities en een breed palet mkb-ers. Aan het andere eind: dienstverleners, de cloud- en serviceproviders.
‘We zien eigenlijk twee verschillende dynamieken ontstaan qua AI-adoptie’, vertelt Lastennet. ‘Ondernemingen experimenteren nu volop met AI en zijn op zoek naar manieren om hun productiviteit te verhogen. Tegelijkertijd is er onder serviceproviders een soort goldrush om snel GPU’s (graphic processing units) en dataopslagruimte in datacenters veilig te stellen. En je hoopt dat vraag en aanbod elkaar in de komende achttien maanden ook daadwerkelijk vinden.’
Aan beide kanten zijn volgens Lastennet echter nog uitdagingen genoeg. ‘Zowel serviceproviders als organisaties worstelen nog met privacy- en beveiligingsissues. De transparantie rondom hoe de data precies wordt verzameld en alle ethische kwesties die dat met zich meebrengt. Tegelijkertijd moeten we ons ook bewust zijn van de impact op het milieu. Naarmate datasets en modellen complexer worden, neemt de benodigde energie voor het trainen én draaien van AI-modellen enorm toe.’
Als producent van datacenters ligt er voor Digital Realty een sleutelrol om ervoor te zorgen dat de AI-revolutie niet ten koste gaat van het milieu. ‘De toename in energieverbruik heeft directe gevolgen voor de uitstoot: zo simpel is het. Daarom experimenteren wij bijvoorbeeld met manieren om alle warmte die al onze datacenters in de wereld produceren, terug te leveren voor de verwarming van binnensteden. Uiteindelijk willen we alle datacenters zo duurzaam en efficiënt mogelijk maken.’
Onderzoek van Gcore, Digital Realty en ai.nl toont aan dat bijna twee vijfde (39%) van Nederlandse bedrijven al heeft geïnvesteerd in AI-technologieën en/of de implementatie van oplossingen. 61% is dat nog van plan. Terwijl alles aan de achterkant dus wordt klaargestoomd voor de influx van AI-applicaties, wat moeten bedrijven doen om AI-ready te zijn?
Hoewel Nederlandse bedrijven actief bezig zijn met het implementeren van AI in hun bedrijfsvoering, ondervinden ze aanzienlijke problemen bij het vinden van het juiste talent en de integratie en implementatie van AI in de huidige IT-infrastructuur. Lees er alles over in dit AI onderzoeksrapport.
lees verder
Het begint bij specifieke usecases, stelt Lastennet. ‘Je moet identificeren waar je AI kunt implementeren in het bedrijf, zodat het de meeste waarde toevoegt. Grote bedrijven vertalen dat door naar een soort AI-werkgroep onder leiding van een Chief Data Officer binnen een ‘AI Center of Excellence’. Daar zoeken ze naar usecases voor bepaalde tooling die het werk van de héle organisatie efficiënter kan maken. Op die manier kunnen zijn in een relatief korte tijd een bedrijf volledige transformeren.’
‘Voor kleinere bedrijven moet de focus liggen op specifieke problemen binnen elke afdeling, waarna je kunt bepalen welke tools je nodig hebt. Daarin is het van belang een doordachte datastrategie te ontwikkelen en vervolgens alle data ook gereed te hebben. Heb je de juiste data om algoritmen te produceren, of kun je een pre-trained algoritme gebruiken? Hoe dan ook: het starten met tastbare problemen is van cruciaal belang om een effectieve AI-implementatie te bereiken. Zonder een probleemdefinitie tast je namelijk áltijd in het duister.’
Het AI-onderzoek vermeldt ook dat slechts 30% van ondervraagden binnen Nederlandse organisaties ‘bekend of expert’ is in AI. Genoeg werk aan de winkel voor de resterende 70%, die ‘een beetje’ of ‘niet bekend’ is met AI. ‘Je moet binnen je personeelsbestand een aantal mensen identificeren en hen trainen in alles wat met AI te maken heeft. Er zijn inmiddels honderden trainingen beschikbaar: zorg dat je jouw personeel de tijd en ruimte geeft om hun kennis écht op te krikken. Ik heb geleerd dat je binnen je bedrijf twee of drie belangrijke AI-projecten moet hebben en een behoorlijk aantal mensen eromheen moet bouwen.’
Zonder de juiste data bestaat er echter geen enkele succesvolle AI-toepassing, ziet Lastennet. ‘Het is al zo vaak gezegd: maar data is jouw goud. Probeer je data te behandelen als één van je belangrijkste assets. Welke gegevens heb je allemaal nodig voor de bedrijfsvoering? Wat bewaar je wel en wat bewaar je niet? Hoe sla je het op? Welke data heb je nodig om uiteindelijk het verschil te maken?’
‘De sleutel ligt niet alleen in het verzamelen van zoveel mogelijk data, maar ook in het stellen van gerichte vragen over welke specifieke gegevens essentieel zijn voor het behalen van de bedrijfsdoelstellingen. Denk aan een e-commercebedrijf en klantgegevens of een gezondheidszorgorganisatie en patiëntendossiers, genetische informatie en zelfs lifestyle-gegevens. Hoe doordachter je omgaat met je data als een waardevolle bron, hoe groter de impact van AI op jouw organisatie zal zijn.’
Allied Market Research verwacht dat de waarde van de wereldwijde AI-infrastructuurmarkt tegen 2031 zo’n € 300 miljard zal bereiken. ‘Er is zóveel geïnvesteerd in de infrastructuur, chipsets en datacenters’, zegt Lastennet. ‘Nu alles er klaar voor is, wordt het een soort wapenwedloop om al die beschikbare data én energie te gebruiken, om zo producten en diensten te genereren die voldoende marge genereren. We zullen in 2024 zien dat vrijwel álle softwareleveranciers AI implementeren, terwijl er een golf aan nieuwe start-ups zal ontstaan.’
Tegelijkertijd verwacht Lastennet een verdere doorbraak van een hybride IT-infrastructuur. ‘Je kunt niet langer vertrouwen op één cloudserviceprovider: dat maakt deze AI-revolutie nóg duidelijker. Iedereen zoekt momenteel naar waarde, dus die toepassingen moeten dan wel écht goed zijn. Misschien hebben we allemaal te veel uitgegeven, maar dat zullen we zien. Er staat in ieder geval veel op het spel.’
Digital Realty brengt bedrijven en data samen door het volledige spectrum van datacenter-, colocatie- en interconnectieoplossingen te leveren. PlatformDIGITAL®, ons wereldwijde datacenterplatform, biedt aan klanten een veilige "meeting place" voor data en een bewezen Pervasive Datacenter Architecture PDx™ methodologie om innovatie te stimuleren en uitdagingen op het gebied van Data Gravity efficiënt te beheren. Digital Realty, na de merge met Interxion, geeft klanten wereldwijd toegang tot connected communities in 305+ datacenters in 50+ metro's in 27 landen op zes continenten.
Meer info
ING is voor de tweede keer op rij koploper in de digitale transformatie. Dat blijkt uit de DX300, het jaarlijkse onderzoek onder zakelijke beslissers uitgevoerd door de Universiteit van Amsterdam in opdracht van MT/Sprout. Nieuw in de top tien zijn e-commercebedrijf Coolblue en verzekeringsconcern a.s.r.
Het DX300-onderzoek brengt in kaart welke bedrijven de digitale transformatie in Nederland leiden en welke dienstverleners hen daarbij helpen. Zo ontstaan twee lijsten van elk 150 zogeheten leaders in en enablers van digitale transformatie.
De ranglijst werd opgesteld op basis van een onderzoek onder 4.816 zakelijke beslissers, uitgevoerd door hoogleraar Strategic Management en Innovation Henk Volberda van de Universiteit van Amsterdam. Samen gaven zij ruim 10.000 beoordelingen van 1.555 organisaties op verschillende criteria.
Het onderzoek toont aan dat sectoren zoals nutsbedrijven en verzekeringen leidend zijn in digitale transformatie, terwijl het onderwijs en lokale overheden achterblijven.
Dit jaar staat net als in 2023 een financial op de eerste plaats in de DX300 Leaders: ING. Nieuw in de top tien zijn het e-commercebedrijf Coolblue op plaats 6 (2023: 17) en het verzekeringsconcern a.s.r. op plaats 9 (2023: 12).
De overige Leaders doken vorig jaar ook al op, zij het in een andere volgorde. Booking.com en Bol wisselden stuivertje en kwamen op respectievelijk plaats 2 en 3. Albert Heijn rukte een plek op naar de vierde positie en duwde ABN Amro een plekje omlaag naar de vijfde plaats. Groothandelsbedrijf Technische Unie bleef stabiel op plaats 10.
Koninklijke Philips duikelde van plek 9 naar plek 11, net buiten de top tien. ‘Dat Philips de toptien verlaat, is logisch. De voorbeeldrol van de onderneming wordt ernstig ondergraven door de aanhoudende negatieve berichten over die apneu-apparaten.’
Het merendeel van de overige bedrijven in de top tien vormt al sinds het begin van de ranglijst de harde kern. ‘ING rukte de afgelopen jaren op van de derde plaats naar de eerste en staat nu voor het tweede jaar op 1. Booking zakte van 2 naar 3 en keert nu weer terug op 2. Beide ondernemingen zijn voor het Nederlandse bedrijfsleven lichtende voorbeelden van hoe je digitale transformatie aanpakt. De nieuwkomer a.s.r. is koploper binnen de sector verzekeringen, waar meer ondernemingen grote slagen maken met digitale transformatie.’
Volberda kijkt met lichte bezorgdheid naar PostNL, dit jaar op plaats 8. ‘Een jaar eerder was dat nog plek 6, daarvoor stond het bedrijf op 4. Binnen de sector zien we concurrenten als DHL en UPS oprukken. De voorsprong van PostNL op de achtervolgers wordt jaar op jaar kleiner.’
In de financiële sector wordt de voortvarende werkwijze van ING overgenomen door ABN Amro en Rabobank, die eveneens overstappen op een organisatiemodel met zelfsturende teams. ‘Het begint met het omarmen van agile werken en leidt uiteindelijk tot holacracy: afscheid nemen van de topdownstructuur en de autoriteit verdelen over alle medewerkers van de organisatie.’
| Top 5 leaders in digitale transformatie | |
|---|---|
| 1 | ING Nederland |
| 2 | Booking.com |
| 3 | Bol (Ahold Delhaize) |
| 4 | Albert Heijn (Ahold Delhaize) |
| 5 | ABN Amro |
Bij de Enablers staat dit jaar ICT-dienstverlener KPN nog steeds stijf op 1. ‘Dat vind ik razend knap voor een voormalig staatsbedrijf. De top tien wordt krachtig gedomineerd door bedrijven uit de categorie Finance en ERP als AFAS, Currence, Exact en Klarna.’
Currence stond vorig jaar eveneens 3, maar toen vermeld als iDeal. Het afgelopen jaar werd deze oer-Hollandse betaalmethode overgenomen door een consortium van Europese banken met als doel om het samen met moederbedrijf Currence door te ontwikkelen tot Europese betaalstandaard. De overige plekken worden gevuld door soft- en hardwareleveranciers en securityspecialisten.
Verdwenen uit het topklassement is telecomdienstverlener T-Mobile. De samenvoeging met branchegenoot Tele2 onder de nieuwe naam Odido heeft de score van het bedrijf in deze ranglijst geen goed gedaan: we vinden Odido pas terug op plek 18. ‘AFAS springt behendig in het gat dat T-Mobile achterlaat. De softwareleverancier is als nummer 1 binnen zijn categorie ook in de algehele lijst met een gestage opmars bezig en komt steeds dichter bij de top.’
| Top 5 enablers van digitale transformatie | |
|---|---|
| 1 | KPN |
| 2 | AFAS Software |
| 3 | Currence |
| 4 | Exact |
| 5 | Microsoft |
Zorgen maakt Volberda zich over enkele opvallende afwezigen bovenaan de ranglijst: ‘Waar zijn de advocaten en accountants? Waar zijn de organisatieadviseurs? Je zou toch denken dat digitale transformatie bij een McKinsey & Company (58) hoog in het vaandel zou staan. EY staat op plaats 108, Deloitte op 111. Blijkbaar is de bijdrage van deze dienstverleners minimaal op de aspecten waar we in het onderzoek naar kijken.’
Bij de nieuwe nummer 10, Klarna, gaan de wenkbrauwen van Volberda omhoog. Het Zweedse fintechbedrijf maakt een razendsnelle opmars van plek 150 twee jaar geleden naar plek 35 vorig jaar en landt nu op 10. De slogan van deze financiële dienstverlener baart hem zorgen. ‘Shop nu, betaal later. Kan dat op lange termijn wel goed gaan? Houden consumenten hierdoor wel overzicht over hun financiële verplichtingen? Ik houd mijn hart vast.’
Met de introductie van ChatGPT heeft AI het afgelopen jaar een vlucht genomen. Volgens Volberda is het volstrekt duidelijk dat AI een blijvertje is. Hij ziet AI-systemen wel als een aanvulling op digitale transformatie, niet als een vervanging ervan. ‘Data zijn de zuurstof voor AI. Dan moet je die wel hebben. En ook een data-infrastructuur is onmisbaar. Pas als je organisatie datagedreven is, kun je verder bouwen met AI. Bijvoorbeeld door met deep learning te schaven aan een digital twin. Maar bedrijven die deze essentiële eerste stappen overslaan, komen bedrogen uit.’
Een gevaar dat Volberda ziet in de opkomst van AI, is dat bedrijven hyperefficiënt worden. Dat lijkt op het eerste gezicht gunstig, maar op de wat langere termijn zullen ondernemingen daardoor steeds meer op elkaar lijken. Bedrijven die op identieke manieren werken, zullen geen houdbaar concurrentievoordeel hebben tegen- over elkaar. ‘Een van mijn promovendi onderzoekt deze ontwikkeling.’
Een tweede gevaar schuilt volgens hem erin dat na enkele efficiëntieslagen steeds grotere veranderingen nodig zijn om een volgende tijds- of kostenbesparing te realiseren. ‘Die vergen ingrepen waaraan een normaal mens nooit zou beginnen.’
Slimme algoritmen brengen mensen in verwarring, constateert Volberda. Anders dan automobilisten die kort na de introductie van navigatiesoftware een voortuin in plaats van een zijweg inreden, weten professionals vaak niet meer wie ze moeten vertrouwen: AI of hun buikgevoel. Volberda grinnikt als hij vertelt over een Duitse industriële bakkerij. ‘In de dagen voor kerst voorspelde het algoritme een enorme piek in de broodafzet. Zo’n piek was nooit eerder voorgekomen, de ervaren supplychain-manager durfde het niet aan. En toen was halverwege de dag voor kerst het brood in alle filialen uitverkocht.’
