Geen producten in de winkelwagen.
De MT101, MT’s onderzoek naar vrouwvriendelijke bedrijven, heeft dit jaar een verrassende winnaar: ABN Amro. De voormalige macho zakenbank heeft zijn cultuur aangepast. Mét hulp van de staat.
Het kan verkeren. Iedereen die De Prooi van Jeroen Smit heeft gelezen weet hoe botsende mannelijke ego’s een rol speelden bij de ondergang van ABN Amro en hoeveel strijd er werd geleverd bovenop de apenrots. Diverse alfamannetjes betwistten elkaar continu de troon.
De Top 10
1. ABN Amro
2. Randstad
3. FNV
4. Achmea
5. De Baak
6. Schouten & Nelissen
7. De Zonnebloem
8. Academisch Ziekenhuis Maastricht
9. &Samhoud
10. ING
> de volledige lijstEn nu, krap 3 jaar later, heeft de bank onder bijna 1.500 ondervraagde managers het imago van meest vrouwvriendelijk bedrijf van Nederland. En dat voor een bedrijf dat pas iets meer dan een jaar geleden zijn handtekening zette onder het handvest ‘Talent naar de Top’, waarmee het zich verbindt aan het doel om meer vrouwen in de bovenste regionen van het management te krijgen. Enige exposure kreeg bestuursvoorzitter Zalm daar overigens wel mee. Zijn handtekening was namelijk precies de honderdste. Een mijlpaal. En een teken van de nieuwe wind.
Maar is het leed daarmee geleden? Heeft de bank daadwerkelijk zijn macho-imago voorgoed weten af te schudden? Dat is moeilijk te zeggen. Ruim een jaar geleden noemde Caroline Princen, op dat moment als enige vrouw aantredend in de raad van bestuur, de diversiteit bij ABN Amro nog ‘zorgwekkend’. Niet alleen vond ze de 15 procent vrouwelijke managers bij de bank te laag, maar erger was nog dat de pijplijn met vrouwelijk talent in de vier jaar voor haar aantreden steeds slechter gevuld raakte.
Het blijft dan ook verrassend dat het imago zo snel ten goede is gekeerd. Ook voor Alexandra Philippi, directeur human resources bij ABN Amro. “Ik had het wel op mijn lijstje staan, maar pas voor 2014. We plukken blijkbaar nu al de vruchten van de inspanningen van de afgelopen jaren.”
Snelle kanteling
Voor 2014 heeft de bank het doel om in elk geval 20 procent van de posities in het topmanagement door vrouwen te laten bezetten. In de middenposities moet dat zelfs 25 procent zijn. Nu is dat nog 20.
De snelle kanteling die het imago nu al laat zien, heeft volgens Philippi “alles te maken met de waarde die we intern hechten aan diversiteit. Ondanks de integratie van Fortis Bank Nederland – een complex en intensief proces – hebben we het onderwerp altijd hoog op de agenda gehouden.”
Vooral rvb-lid Princen, de persoonlijke keuze van ceo Zalm, speelt daarbij een belangrijke rol. Zij zit het diversity board voor, het interne platform dat een meer gemêleerd werknemersbestand ten doel heeft. Daarbij wordt niet alleen gelet op gender, maar ook op leeftijd en afkomst. “Het belang van diversiteit klinkt in alles door. Die boodschap wordt continu en consistent uitgedragen”, stelt Philippi.
Mentoring
De staat, de bank en de vrouwen
Management Team vergeleek de benoemingen van de 5 door de staat op de been gehouden banken en verzekeringsbedrijven. Door de staatsinjecties, kapitaalgaranties en aandeleninkoop bezit de staat sinds eind 2008 de bevoegdheid om kandidaten in de raden van commissarissen en de raden van bestuur voor te dragen dan wel kandidaten rechtstreeks te benoemen. We vergeleken deze staatsvoordrachten en staatsbenoemingen met de benoemingen die de bedrijven sinds augustus 2008 zelf deden. De conclusie? De staat droeg substantieel vaker vrouwen voor vacante topposities voor dan de banken en verzekeraars uit zichzelf deden.
Topbenoemingen bij de banken
Totaal: 38 benoemingen, 30 man, 8 vrouw
Staat: 8 man, 4 vrouw
Bedrijf: 22 man, 4 vrouw
In raden van commissarissen
Totaal: 24 benoemingen, 17 man, 7 vrouw
Staat: 7 man, 4 vrouw
Bedrijf: 10 man, 3 vrouw
In raden van bestuur
Totaal: 14 benoemingen, 13 man, 1 vrouw
Staat: 1 man, 0 vrouw
Bedrijf: 12 man, 1 vrouw
1. ABN Amro
Totaal: 15 benoemingen, 12 man, 3 vrouw
Staat: 2 man, 0 vrouw
Bedrijf: 10 man, 3 vrouw
2. AEGON
Totaal: 4 benoemingen, 3 man, 1 vrouw
Staat: 1 man, 1 vrouw
Bedrijf: 2 man, 0 vrouw
3. ASR Nederland
Totaal: 5 benoemingen, 3 man, 2 vrouw
Staat: 2 man, 1 vrouw
Bedrijf: 1 man, 1 vrouw
4. ING
Totaal: 6 benoemingen, 5 man, 1 vrouw
Staat: 2 man, 1 vrouw
Bedrijf: 3 man, 0 vrouw
5. SNS REAAL
Totaal: 8 benoemingen, 7 man, 1 vrouw
Staat: 1 man, 1 vrouw
Bedrijf: 6 man, 0 vrouw
Concreet zit er tegenwoordig bijvoorbeeld altijd minimaal één vrouw in de benoemingscommissies voor hogere posities. En moet er in ieder geval ook altijd een vrouw worden voorgedragen. “En we hebben een mentoring-initiatief, dat voor alle medewerkers, maar juist ook voor de dames, kijkt naar wat nodig is om het potentieel verder te ontwikkelen.”
Verder zoekt de bank het in flexibiliteit als werkgever. Thuiswerken en werken rondom kinderen en mantelzorg wordt zo goed mogelijk gefaciliteerd. “En we hebben twee vrouwennetwerken. Eén voor de echte top en één voor de subtop. Die worden soms ook expliciet gevraagd om hun input te leveren op bepaalde thema’s, zoals het dossier diversiteit.”
Nieuw bedrijf
ABN Amro loopt daarmee voorop in een beweging. Vrouwen rukken namelijk op in de financiële wereld, mede dankzij de kredietcrisis, veroorzaakt door de grijzende blanke mannen die tot voor kort de dienst uitmaakten in de sector. Die crisis ligt aan de basis van de “opmerkelijk snelle cultuurverandering”, observeert Henk Noort, psycholoog, zelfstandig onderzoeker, columnist voor Het Financieele Dagblad en adviseur op het gebied van seksediversiteit. “Waar vrouwen in de praktijk vooral tegenaanlopen zijn de oude structuren en het langlopend netwerk van old boys dat ook binnen een grote organisatie ontstaat.” De economische rampspoed heeft echter veel van die vaste structuren bij de banken weggevaagd, waardoor er veel beweging heeft kunnen ontstaan. “We zetten nu een geheel nieuwe organisatie neer”, in woorden van Philippi.
De overheid
Maar er is volgens Noort nog een verklaring voor de opmerkelijk snelle transformatie: de overheid. “Er is veel kritiek geweest op de focus op aandeelhouderswaarde en de prestatiecultuur binnen de banken. Terecht ook. Er is de overheid veel aan gelegen van ABN Amro nu een modelbank te maken.”
De vrouwvriendelijke ceo Gerrit Zalm liet als minister van Financiën al eens een ministerraad schieten om een ouderavond bij te wonen. Ook zijn collega Joop Wijn is door z’n politiek-bestuurlijke achtergrond gevoelig voor maatschappelijk sentiment.
Gevolg is onder meer dat de bonussen voor de ABN Amro-managers nog nooit zo laag zijn geweest. De bank heeft dan ook nadrukkelijk de opdracht gekregen
én op zich genomen om alle stakeholders goed te bedienen.
Maar goed, dan nog is de snelheid van de cultuurverandering opmerkelijk, stelt Noort: “Meestal duurt dat véél langer.”
Staatsinvloed
Wat ook kan meespelen: in de raad van commissarissen houden twee vrouwen toezicht; prof. dr. Annemieke Roobeek en Marjan Oudeman, ex-topvrouw bij Tata Steel. Daarmee scoort ABN Amro het hoogst van alle financials.
Roobeek werd in maart 2010 als commissaris voorgedragen door de medezeggenschapsraad van de fusiebank. Over die procedure zegt ze zelf: “Ik heb niet het telefoontje van de minister gekregen, maar zonder akkoord van de staat was ik niet in deze positie gekomen. Dat geldt voor de gehele raad van commissarissen van ABN Amro.”
Dus ook voor Marjan Oudeman, die in dezelfde week als Roobeek benoemd werd. Toch is hun geslacht niet leidend geweest bij hun benoeming, zegt Roobeek. “Zowel de aandeelhouder als de bank zelf hebben niet te grote risico’s genomen bij het zoeken van bestuurders. Bij elke benoeming staat kennis van de financiële sector voorop. Geen van de benoemingen is op politieke gronden geweest.”
Maar de staat droeg eind 2009 bijvoorbeeld wel Hessel Lindenbergh voor als president-commissaris. En hij kreeg nadrukkelijk de opdracht mee om de nieuwe bank te leiden ‘met diversiteit in het achterhoofd’, vertelt Roobeek. “De staat heeft serieus werk gemaakt van diversiteit in de financiële sector”, concludeert ze dan ook.
Reddingsacties
Die subtiel sturende hand van de staat is een direct gevolg van de reddingsacties die de sector voor totale ineenstorting behoedden. In ruil voor de garanties aan en injecties in ING, ABN Amro, Fortis, SNS Reaal en verzekeraar Aegon en de aanschaf van de aandelen in ABN Amro, eigende de staat zich het recht toe om kandidaten voor tenminste 14 posities voor te dragen. Van die 14 topzetels zijn er 12 nog altijd vervuld, waarvan 4 met vrouwen – goed voor exact eenderde. Dat is aanzienlijk meer dan het landelijk gemiddelde van 5,7 procent aan vrouwen in de top van het bedrijfsleven.
En het is al minstens even opvallend dat de op de been gehouden instellingen zelf maar tot één benoeming van een vrouw kwamen; Marieke Bax, die sinds begin vorig jaar commissaris is bij verzekeraar ASR Nederland. En dan is Bax ook nog eens relatief eenvoudig te vinden, als een van de initiatiefnemers van het handvest ‘Talent naar de top’. Een handvest, waar instellingen als Rabobank en Van Lanschot, maar ook NIBC en Friesland Bank overigens nog geen handtekening onder hebben gezet.
Bredere trend
Toch gaat het te ver om de opmars van vrouwen in de financiële sector alleen aan de overheid toe te schrijven. Het past in een bredere trend. Zonder enige vorm van staatssteun werd Mirjam van Praag bijvoorbeeld 2 jaar geleden commissaris van pensioenfonds APG, waar sinds de zomer van 2009 chief investment officer Angelien Kemna verantwoordelijk is voor de 218 miljard euro belegd vermogen (medio 2010). Ook bij pensioenuitvoerder PGGM zit een financiële vrouw, Else Bos, in het executive committee.
Hun verrichtingen worden overigens op de voet gevolgd door Joan Kellerman, sinds 3 jaar directeur pensioenen bij De Nederlandsche Bank. Maar ook buiten de sector bereiken de financiële vrouwen – eindelijk – de top. Zowel uitzendconcern USG People als telecomreus KPN benoemden bijvoorbeeld dit jaar een vrouw als cfo, beiden ook nog eens uit eigen gelederen.
Oprukken
Bij ABN Amro is die ontwikkeling misschien het meest zichtbaar. Maar Philippi waakt ervoor zelfvoldaan te klinken. “We zijn er nog niet”, zegt ze. “Het blijft van belang de boodschap van diversiteit consistent en continu uit te dragen. Al is het maar omdat ons klantenbestand net zo divers is. Het is een simpele business case. Om onze klanten goed van dienst te zijn, moeten we ook een afspiegeling van ze zijn.”
Philippi is ondertussen optimistisch over de kansen dat de bank de zelf opgelegde doelen voor diversiteit gaat halen. “Nu al is de instroom van vrouwen, ook op managementposities, zeker fifty-fifty.”
En dus is het een kwestie van afwachten tot maar genoeg mannen vertrekken voordat de verhouding helemaal zo is als gewenst. En dan mag het vrouwvriendelijk karakter van de bank misschien niet worden benadrukt in de positionering als ‘de bank anno nu’, “als eerste eindigen bij dit onderzoek helpt natuurlijk wel om meer goede vrouwen aan te trekken.”
Verantwoording onderzoek
Voor de derde keer heeft Management Team onderzoek laten doen naar de ‘vrouwvriendelijkste’ bedrijven in Nederland. Er werden hierbij drie vragen gesteld:
1. Bij welke bedrijven of organisaties in Nederland denkt u dat vrouwen de meeste kans hebben om de top te bereiken?
2. Welk bedrijf denkt u dat vrouwen de beste secundaire arbeidsvoorwaarden biedt?
3. Welk bedrijf denkt u dat vrouwen het meest stimuleert om door te groeien naar de top binnen de organisatie?
Bij elke vraag konden respondenten maximaal 3 bedrijven kiezen. Er was daarbij keus uit een door Management Team samengestelde lijst van 143 bedrijven, of een optie ‘anders, namelijk…’. De deelnemers mochten het eigen bedrijf niet kiezen. Voor de totaalscore zijn de punten van alle vragen bij elkaar opgeteld. De resultaten zijn vervolgens gewogen naar de werkelijke man/vrouwverhouding van managers in Nederland. Naast de drie hoofdvragen is ook nog een aantal andere vragen gesteld, onder andere naar welke topvrouw de beste indruk heeft gemaakt (zie pagina 12-13) en hoe het gesteld is met de vrouwvriendelijkheid van het bedrijf waar de deelnemer zelf werkzaam is. Het onderzoek gebruikte eigen bestanden van Management Team, aangevuld met respondenten uit een accesspanel.
Bestel de nieuwste editie van MT Magazine online, met daarin meer aandacht voor vrouwelijke bestuurders en de 101 meest vrouwvriendelijke bedrijven.
