Hoe je hinderlijke stressreacties omzet in effectief gedrag

Stressreacties omzetten in effectief gedrag

Ervaren we negatieve stress en zijn we ons niet bewust van ons gedrag, dan vervallen we in overlevingsstrategieën. ‘Dat zijn valkuilen die we in onze jeugd al hebben ontwikkeld en die in stress-situaties worden getriggerd.

Die overlevingsreacties zitten diep in het brein opgeslagen’, vertelt Bongers. ‘Gaat het angstcentrum aan, dan geef je een automatische reactie. Iemand die bijvoorbeeld normaal betrokken en behulpzaam is, zal in een negatieve stress situatie moeite hebben om grenzen aan te geven en voor zichzelf op te komen.’

Mensen die in de overlevingsmodus zitten, ervaren geen keuzevrijheid meer. ‘Toch hebben we ook in stressvolle situaties een keuze. Met reflectie, bewustwording, oefening en training kun je er beter mee leren omgaan. Helemaal vrij van overlevingsstrategieën zullen we waarschijnlijk nooit zijn .’

Zelfbewustzijn de sleutel tot leiderschap

Zelfbewustzijn is volgens Bongers de sleutel tot goed (persoonlijk) leiderschap. Dat bewustzijn ontstaat door te reflecteren en spiegels voor te houden: wanneer schiet je in de overlevingsstrategie en hoe kun je dat gedrag veranderen?

We willen onze gedragingen meestal niet zomaar aanpassen, daarvoor is vaak een directe aanleiding nodig. ‘Dat kunnen bepaalde klachten zijn. Heb je bijvoorbeeld veel bevestiging nodig, loop je op je tenen of let je onvoldoende op je gevoelens? Maar het kan ook zijn dat je bepaalde competenties verder wil ontwikkelen, bijvoorbeeld stressbestendigheid.’

Overlevingsgedrag omzetten naar effectief handelen

Wil je ineffectief ‘overlevingsgedrag’ omzetten naar effectief handelen, dan kun je volgens Bongers het HEMA-model (Herkennen, Erkennen, Mindful, Actie) gebruiken: ‘Herken en erken het ineffectieve gedrag en de overtuiging van waaruit dit gedrag wordt ingezet. Dat begint met reflecteren op de situatie.

Leer om met je aandacht in het moment aanwezig te zijn, zodat je je ter plekke van jouw overlevingsreactie bewust bent. Onderneem vervolgens actie en zorg stap voor stap voor effectief gedrag.’

Autonomie

Op deze manier kunnen managers ook omgaan met het gedrag van medewerkers. Vertoont een medewerker passief gedrag, dan zijn leidinggevenden soms geneigd om reddersgedrag te vertonen. ‘De manager gaat denken, voelen en handelen voor de medewerker. Daarmee krijg je een ongezonde afhankelijkheidsrelatie.

Spreek de medewerker aan op zijn gedrag, stel vragen en zoek naar de oorzaak. Wil je gedrag daarna veranderen dan is het goed om richtlijnen mee te geven en in samenspraak een persoonlijk actieplan op te stellen. Zodat medewerkers heel gericht stappen kunnen zetten.’

Voor zowel managers als medewerkers is autonomie ontzettend belangrijk. ‘Zorg dat ieder verantwoordelijk is voor zijn eigen handelen, dat geeft voldoening. Er ontstaat een gezonde werkrelatie, waarin manager en medewerker goed tot hun recht komen en zichzelf verder kunnen ontwikkelen.’

Een goede leider geeft het voorbeeld en heeft inzicht in de eigen persoonlijkheid: wat zijn mijn kwaliteiten en wat kan ik beter aan anderen overlaten?

Anders kijken naar gedrag

Om meer bewustzijn en oog voor gedrag te hebben, moeten managers leren observeren vanuit een nieuw kader. ‘Over het algemeen zijn managers gewend om te kijken naar de output en minder naar de mensgerichte kant. Dat laatste vraagt een groot observatievermogen, zonder een oordeel te vellen.’

De overlevingsstrategie van Paul

Onlangs coachte ik Paul, een projectmanager die verkeerde in een dergelijke werksituatie. In het gezin waarin hij opgroeide, was er vaak onrust, spanning en onduidelijkheid. Zijn vader was onberekenbaar en zijn moeder durfde niet in te grijpen. Daardoor wist Paul niet waar hij aan toe was. Om aandacht en goedkeuring van zijn ouders te krijgen, maakte hij het anderen naar de zin en vermeed hij confrontaties. Dat was zijn overlevingsstrategie.

Zijn persoonlijke geschiedenis heeft ertoe geleid dat hij zichzelf niet de moeite waard vindt om voor te zorgen. Om zijn minderwaardigheidsgevoel te compenseren, werkt Paul heel hard. Ook is hij heel streng voor zichzelf, zodat hij zichzelf niets hoeft te verwijten. Hij is afhankelijk geworden van de goedkeuring van anderen en heeft veel erkenning en waardering van anderen nodig om zich staande te houden. Op zijn werk herhaalt Paul zijn gedragspatroon vanuit de overtuigingen die hij in zijn jeugd heeft ontwikkeld.

Tijdens de coaching stonden we stil bij onderzoeksvragen als: “Wat wil ik?”, “Wat zijn mijn behoeften?”, “Wat zijn mijn talenten en kwaliteiten?”, “Wat zijn mijn zwakheden?” en “Waar word ik blij van?”. We spraken met elkaar af dat Paul zijn eigen verwachtingen over zijn taken en verantwoordelijkheden op een rij zou zetten. Na deze inventarisatie ging Paul in gesprek met zijn direct leidinggevende om de wederzijdse verwachtingen over zijn taken en verantwoordelijkheden op elkaar af te stemmen.

Paul had tijdens het coachtraject zicht gekregen op zijn overlevingsstrategie. Het lukte hem om, met een intensieve begeleiding, geleidelijk zijn overtuigingen te veranderen en zijn gedrag aan te passen, en zich niet meer afhankelijk te voelen van de goedkeuring van anderen. Zijn afhankelijke gedrag veranderde gaandeweg in autonoom gedrag.

Onduidelijkheid leidt tot stress

Een extra trigger voor het onzekere gedrag van Paul was de onduidelijkheid over zijn taken en verantwoordelijkheden. Dit voelde voor hem ‘onveilig’. Onveiligheid, negatieve stress-situaties, moe zijn, niet lekker in je vel zitten en je storen aan gedrag van een ander zijn aanleidingen om vanuit je overlevingsstrategie te gaan handelen.

Ben je leidinggevende? Dan is het belangrijk dat je duidelijk bent over de taken en verantwoordelijkheden van je medewerkers. Vanuit dit kader kun je medewerkers de ruimte geven om hun vleugels uit te slaan. Praat regelmatig met hen, en doe dat met aandacht. Zo kunnen je medewerkers ervaren dat ze belangrijk zijn en dat het betekenisvol is wat ze doen.

Psychologie op de werkvloer
Wil je de werkrelatie en samenwerking met je leidinggevende en je collega’s verbeteren? Vergroot je inzicht in menselijk gedrag en ervaar meer invloed met behulp van gedragsopties tijdens de 5-daagse opleiding met Manon Bongers. Zo leer jij jezelf, je leidinggevende en je collega’s beter te begrijpen en positief te beïnvloeden.