Geen producten in de winkelwagen.
Is het een smartphone of een communicatiestrategie? Fairphone is beide en met beide succesvol. Ceo en oprichter Bas van Abel vertelt.
60.000 telefoons op de markt, 40 mensen in dienst en 16 miljoen euro aan cumulatieve omzet: dat is het verhaal van Gamechanger Fairphone in een notendop. Maar is het ook een succesverhaal? Dat ligt eraan hoe je het bekijkt. Voor Bas van Abel (foto) is het verhaal van zijn organisatie vooral een dubbel verhaal, want elke telefoon die zijn bedrijf verkoopt, is er eigenlijk eentje te veel. 'Ik ben opgeleid als designer en heb geleerd dat alles wat je maakt, er ook voor zorgt dat je iets vernietigt. Dus de vraag is: wil ik wel zoveel mogelijk verkopen?'
Alleen een boodschap verkopen
Oorspronkelijk was het niet eens de bedoeling om een product te gaan verkopen. Fairphone ontstond een aantal jaar geleden, toen Van Abel nog creative director bij de Waag Society was. 'We wilden een campagne bedenken waarmee het gebruik van conflictmineralen in telefoons op de agenda werd gezet. Maar dat bleek moeilijk: niet alleen is het een ver-van-je-bed-verhaal, ook is onduidelijk bij wie precies het probleem ligt. Bij fabrikanten? Bij consumenten? Bij aandeelhouders? Of toch bij de rebellen? Dus toen dachten we: weet je wat, we gaan gewoon zelf een conflictvrije telefoon maken.' Het idee: een product als communicatiecampagne.
Met dank aan KPN
Waar begin je dan? In de mijnen, weet Van Abel inmiddels. In Oost-Congo vindt hij een mijn die conflictvrije mineralen kan leveren. Hij neemt een steen mee terug naar Nederland, om aan potentiële klanten te laten zien wat mogelijk is. Toevallig werkt Van Abels buurman bij KPN, die hem bij het bedrijf introduceert. Hij legt er de steen op tafel en zegt: 'Dit wordt een eerlijke telefoon. Daarvoor is een lange weg te gaan, maar als je er 1.000 koopt dan word je launching partner.' KPN hapt toe en gaat akkoord met de afname van de eerste Fairphones. Van Abel blikt terug: 'Ze tekenden voor iets wat nog niet bestond en waarvan nog geen prijs bekend was.'
Met dank aan China en crowdfunding
De volgende stap was het vinden van een productiepartner. Van Abel: 'Wat doe je als je een steen en een klant hebt en een telefoon wilt maken? Dan ga je naar China.' Daar vond hij een partij die de eerlijke mineralen kan verwerken, maar ook rekening houdt met sociale omstandigheden in de fabriek. Van Abel vervolgt, in sneltreinvaart: 'Ok, toen hadden we een goede partner, maar nog geen geld. Wat doe je dan tegenwoordig? Inderdaad, crowdfunding.' Er werd een doel van 5.000 verkochte telefoons gesteld, maar binnen 3 weken kwamen er 10.000 bestellingen binnen. Van Abel: 'Binnen een 
aantal maanden waren zelfs de 25.000 telefoons die we oorspronkelijk wilden produceren verkocht. We hadden nog geen product, maar al wel 7 miljoen euro omzet. Dat klopt op zich niet, maar het geeft wel aan dat we klanten hadden gevonden die een statement wilden maken over de noodzakelijke veranderingen in de keten.'
Consumeren als politieke daad
Verandering, daar is het Fairphone namelijk allemaal om te doen, zegt Van Abel. 'We willen die steen uit de mijn tastbaar maken met de telefoon. We willen consumenten mobiliseren, ze duidelijk maken dat ze met hun gedrag dingen kunnen veranderen. Consumeren wordt zo een politieke daad. Wij hebben voor disruptieve veranderingen in de keten gezorgd, zo hebben we bijvoorbeeld recycleprojecten in de mijnbouw opgezet. Als je het binnen de totale wereldeconomie bekijkt, is wat wij doen iets kleins. Maar ons doel is om via de consument aan te tonen dat er een markt is voor dit soort producten. Dan hoef je niet per sé de grootste te zijn. Misschien moet je zelfs niet té groot zijn, want dan vinden ze je irritant.' Een 100% eerlijke telefoon is de Fairphone trouwens niet. Van Abel: 'Ook de komende jaren zal het moeilijk zijn om een volledig eerlijke telefoon te ontwikkelen.' Plus, zo voegt hij er aan toe, het begrip 'eerlijk' kan op meerdere manieren worden geïnterpreteerd. Van Abel: 'Iedereen geeft er zijn eigen invulling aan.'
Apple wil samenwerken
De opkomst van Fairphone is ondertussen niet onopgemerkt gebleven. Alle grote smartphonefabrikanten – 'van Motorola tot Sony' – kennen het bedrijf inmiddels en hebben vaak zelfs al contact opgenomen, zegt Van Abel. 'Zo zijn we bijvoorbeeld ook in gesprek met Apple over sociale aspecten binnen de keten, een eerste kans om samen met de industrie dingen op grote schaal te veranderen.' Toch is dat niet voldoende, vindt de Fairphone-oprichter: 'Als Apple zegt dat het zaken wil overnemen, dan heeft dat gevolgen voor de keten, maar het zegt niets over hoe Apple als organisatie is ingericht. Het blijft een bedrijf met aandeelhouders. Ik geloof niet dat je alleen de problemen in de keten moet oplossen; problemen oplossen maakt de dingen alleen minder slecht. Uiteindelijk moet er een andere manier van denken komen, waarbij purpose en profit door bedrijven aan elkaar gelijk wordt gesteld.'
Op naar de 150.000 Fairphones
Fairphone denkt de komende 2 tot 3 jaar te kunnen groeien naar een totale verkoop van 150.000 smartphones, zegt Van Abel. 'Maar we willen niet zomaar meer producten gaan verkopen. We willen alleen groeien als het sociale en economische impact heeft.' Wat daarna gaat gebeuren, is onduidelijk – alleen al omdat niemand weet welke gadgets over 5 jaar bovenaan het verlanglijstje van de consument staan. Van Abel: 'Onze kracht is dat we een bedrijfsfilosofie zijn. We streven naar economische verandering en het middel dat we daarvoor gebruiken is technologie. Welke technologie dan ook. Over 5 jaar hebben we sowieso nog een platform waar we aan kunnen werken. Dat klinkt abstract, maar de ideeën en invulling komen vanzelf wel denk ik. Over 5 jaar zijn er misschien geen telefoons meer, maar dan zijn er wel weer andere producten die we als bedrijf kunnen veranderen.'
