De kortste weg naar een burnout? Praat vooral recht wat krom aanvoelt

Lange werkdagen, in de file, elke email direct beantwoorden….een burnout ligt snel op de loer, waarschuwt psycholoog Cees Schenk.

Ach, psychologie, dat is gewoon gezond verstand, meer niet. Het enige dat de psychologie oplevert, is ‘kennis’ die we al lang kenden. Over een dergelijke stellingname is het lastig discussiëren, omdat wij allemaal de neiging hebben nieuwe informatie zo in onze bestaande kennis in te passen, dat we al snel geneigd zijn te denken, dat we iets al wisten.

Cognitieve dissonantie

Om vertrouwd te raken met het opzetten van wetenschappelijk onderzoek, moesten wij indertijd bij de studie psychologie ‘serieus’ onderzoek uitvoeren. Bij dat oefenonderzoek lag het voor de hand een onderwerp te kiezen, waarover al het een en ander bekend was. Bij mij werd het cognitieve dissonantie.

Tegenstrijdige informatie

Naast dat de term fraai klinkt, is vooral het mechanisme achter de cognitieve dissonantie wonderlijk. In essentie komt cognitieve dissonantie erop neer dat wij het te lastig vinden om met tegenstrijdige informatie om te gaan. Zo hebben we bij tegenstrijdige informatie de neiging een deel van de informatie min of meer onbewust zo aan te passen, dat de alle informatie toch redelijk met elkaar in overeenstemming is.

Verdringen

Als harde gegevens ons niet passen, zijn we zonder al te veel moeite in staat de nieuw verkregen informatie te verbuigen. We laten bijvoorbeeld onze eigen ervaring openlijk dan wel onbewust zwaarder wegen dan feiten uit gedegen onderzoek. Het cognitief verdringingsmechanisme hoor je soms haar werk doen als mensen bijvoorbeeld zeggen: “Leuk hoor dat onderzoek, maar mijn ervaring ….” Een ander wist mij laatst te vertellen: “Ach onderzoek, dat is ook maar een mening”.

Altijd beschikbaar zijn voor je werkgever klinkt uitermate loyaal, maar productief is het zelden.

Vasthouden

Continuïteit waarborgen en voortgaan op een eenmaal ingeslagen weg is mooi, maar als die ingeslagen weg evident foutief blijkt, is gewoon blijven doen wat je altijd deed, ook gewoon stom. Er zijn inmiddels heel wat harde onderzoeksuitkomsten, die ook bij herhalend onderzoek overeind blijven. Onderzoeksuitkomsten die haaks staan op zaken die bij in bedrijven worden toegepast. En zeg niet dat je die nieuwe kennis niet zo kunnen hebben. Dergelijke gegevens worden niet alleen gepubliceerd in wetenschappelijke tijdschriften. Op diverse plaatsen kan je er kennis van nemen.

Contraproductief

Het blijkt verdraait lastig om nieuwe kennis werkelijk te integreren en ons ook naar die nieuwe kennis te gaan gedragen. Daarom worden er nog steeds bonussen voorgehouden als stimulans voor hen die complexe taken moeten uitvoeren. Totaal nutteloos. Contraproductief zelfs. Bonussen werken alleen bij taken die zich laten omschrijven als, simpel, repeterende handelingen waarbij nauwelijks behoeft te worden nagedacht. Zodra de taak iets van denkwerk vergt, werkt de in het vooruitzicht gestelde bonus eerder stresserend en neemt het denkvermogen navenant af.

Individuele wijsheid

Altijd beschikbaar zijn voor je werkgever is fantastisch en klinkt als uitermate loyaal, maar productief is het zelden. Elke dag ruimschoots tien uur werken en aanzienlijke woon-werk reistijd hebben, zorgt ervoor dat je langzaam maar zeker overbelast raakt. Overbelasting gaat gepaard met structurele veranderingen in de hormoonhuishouding. Een direct gevolg daarvan is dat je creativiteit, planningsvaardigheden en je geheugen functie, meetbaar achteruitgaat. “Nee, niet bij mij hoor”, beweert de chronisch overbelaste cliënt, “Ik houd van mijn werk en het dagelijkse autorijden vind ik juist ontspannend”. Dat kan je vinden, maar autorijden is een hoogcomplexe activiteit waarbij je stresssysteem bij voortduring aangesproken wordt. Dus jij kan autorijden wel leuk vinden, maar het draagt ook bij aan de chronische overbelasting. Dat ontkennen is een voorbeeld van cognitieve dissonantie.

Contrair

Mensen laten samenwerken aan een complexe taak en hen de ruimte geven hoe zij zelf denken deze taak zo goed en snel mogelijk te kunnen klaren, zal betere resultaten opleveren dan het voorhouden van wortels in de vorm van bonussen. Gaan bewegen is werkelijk te prefereren boven door blijven werken. Na een uurtje fors sporten, waarbij er flink gehijgd is, helpt de cognitieve vermogens weer herstellen. De hormoonhuishouding gaat weer normaal functioneren en als bonus wordt de kans op Alzheimer drastisch minder.

Moeilijk te geloven

Er is de laatste decennia veel kennis ontstaan die haaks staat op de wijsheden van onze grootouders:

• ‘Van hard werken is nog nooit iemand ziek geworden’
• 'Even de schouders eronder en de klus is geklaard’
• ‘Waar een wil is, is een weg’

Wijsheden die inmiddels geloochenstraft zijn. Hoe de hersenen werken en welk effect ons gedrag op onze gezondheid heeft en welke relatief simpele veranderingen positief kunnen bijdragen aan ons welzijnsgevoel en onze productiviteit, is inmiddels ruimschoots bekend. Maar ernaar handelen?

Tot slot: 4 inspirerende 'talks'

Er zijn inmiddels diverse wetenschappers die voor ons wetenswaardige informatie helder en boeiend weten over te dragen. We hoeven hun lessen alleen maar te volgen. Met name Jill Bolte Taylor is een aanrader. Als neuro-wetenschapper werd zij getroffen door een hersenbloeding. Aan de hand van die ervaring weet zij op aangrijpende wijze en glashelder de werking van de rechter en linker hersenhelft te verhelderen. Gewoon kijken. Doe je voordeel ermee, zodat je minder in de luren gelegd wordt door het mechanisme dat we cognitieve dissonantie noemen.

#1 Jill Bolte Taylor (ervaren en oordelen)

#2 Daniel Pink (motivatie en bonussen)

Carrièreanalist Dan Pink duikt in de puzzel van motivatie. Sociologen weten het al langer, maar managers niet: de traditionele beloning en bonus is niet altijd even effectief als we denken.

#3 Sir Ken Robinson (onderwijs en ontwikkeling)

Sir Ken Robinson houdt een onderhoudend en soms ontroerend pleidooi voor het creëren van een onderwijssysteem dat creativiteit stimuleert (in plaats van ondermijnt).

#4 Erik Scherder (bewegen en gedrag)

Professor Dr. Erik Scherder legt de relatie bloot tussen beweging, gedrag en mentale gezondheid.

Meer over Brein in bedrijf:

• Groots veranderen? 4 tips om 'meer' uit het leven te halen
• Psycholoog Cees Schenk: 'Succesvolle managers kunnen omgaan met gebrek aan succes'
  
• 6 tips om een échte positivo te worden
• Waarom een zoektocht naar continu geluk ons overspannen maakt
• Elk probleem 'een uitdaging' noemen? Dat helpt je niet altijd vooruit
• Beter en sneller worden in 2016? Dat is een waardeloos doel
• Stop ermee in 2016: multitasken is niet productief
• Geboren leiders doen aan zelfreflectie (maar het is ook te leren)
  
• 7 manieren om het beste uit je team te halen
  
• Dit zijn de 6 mechanismes die werkelijke samenwerking hinderen
  
• Alle columns van Cees Schenk