Geen producten in de winkelwagen.
Balanceerkunst, waarnemingsvermogen, verbeeldingskracht en een moreel kompas. Dat is wat leiders nu nodig hebben, zegt Jaap Boonstra.
'Panta rhei', oftewel: alles stroomt. Met die woorden van de Griekse filosoof Heraclitus duidt leiderschapsprof Jaap Boonstra de huidige tijd, of zoals hij het noemt: 'het interbellum waarin we leven'. 'Alles in beweging', zegt de hoogleraar organisatieverandering en leiderschap bij de Universiteit van Amsterdam en bij de Esade Business School in Barcelona. En denk vooral niet dat je grip op die beweging kunt krijgen. 'Het idee is achterhaald dat je alle veranderingen planmatig kunt aanpakken of dat je veranderingen kunt sturen.'
Eerst ontdooien
Voor organisatieverandering moet een organisatie dus niet eerst ontdooien, dan stromen en dan weer bevriezen, zegt Boonstra. Organisaties leven immers niet in een vacuüm, aldus Boonstra: 'Alles is al continu in beweging. Het is daarom de kunst om eerst goed te kijken hoe de stroming loopt en dan die stroming te verleggen. Het gaat om een voortdurende verandering waaraan leiders richting en vorm geven, samen met anderen binnen en buiten de organisatie waarvoor ze werken.'
Vervaging
Dat klinkt een beetje zweverig, maar dat is het niet, bezweert Boonstra. 'We willen graag stabiliteit. Maar dat gaat samen met de noodzaak van innovatie. En innoveren doe je niet alleen. Allianties van organisaties zorgen voor een vervaging van organisatiegrenzen en de behoeften van mensen om ergens bij te horen. Het vraagt om een balans tussen eigenheid en openheid.'
Skyteam
Een goed voorbeeld daarbij is KLM, zegt Boonstra. De luchtvaartmaatschappij 'heeft dit al vroeg begrepen toen Skyteam is gevormd en allianties zijn aangegaan met andere vliegtuigmaatschappijen. Nog steeds is KLM continu in beweging en loopt het bedrijf voorop in innovatie in haar dienstverlening en in duurzaam ondernemen.'
Veranderend landschap
Er is niet langer 'een objectieve werkelijkheid' die je eenduidig in kaart kunt brengen, zegt Boonstra. 'Het landschap verandert voortdurend. Je zult in het landschap moeten gaan staan om vergezichten te zien, emoties te voelen, angst te ruiken, ideeën te horen en veranderingen te proeven. En ook het zesde zintuig, onze intuïtie, is relevant om patronen en onderstromen te herkennen en te begrijpen wat er speelt. Het is de essentie van leiderschap om onbevangen waar te nemen en waarderend te kijken. De essentie is om de beweging in het landschap nét iets eerder te zien dan anderen, zodat je er betekenis aan kunt geven en initiatief kunt nemen.'
Innerlijke kracht
Vanuit de waarneming kun je werken aan je bedrijfsidentiteit, je klantwaarde, je innerlijke kracht en van daaruit bouwen aan je strategische positie, vervolgt Boonstra. Hij verwijst naar Arcadis. 'Dat ingenieursbedrijf weet wat er speelt in de wereld en het weet waarvoor ze staat en gaat. Expertise en klantwaarde staan voorop, niet de aandeelhouderswaarde. Arcadis kent de omgeving waarin ze werkt, bouwt daar haar bedrijfsnetwerken en speelt in op lokale behoeften die ze eerder waarneemt en waarmaakt dan haar concurrenten.' Dat is een bedrijf dat de nieuwe realiteit begrijpt, wil Boonstra maar zeggen.
Klein, het nieuwe groot
Het is voor leiders de kunst om 'stroompjes van vernieuwing te koesteren', zegt de hoogleraar. 'Geïnspireerd door de nieuwe media komen mensen makkelijker op bruikbare nieuwe ideeën. Mensen gebruiken sociale media om hun idee te delen met anderen en uit te nodigen om mee te doen. Die kleine initiatieven kunnen samen uitgroeien tot een krachtige beweging, andere vormen van samenwerken en nieuwe businessmodellen.'
Fier overeind
Kijk naar Triodos Bank bijvoorbeeld, zegt Boonstra. Het bedrijf 'laat zien hoe je met microkredieten kunt bijdragen aan een beweging in minder ontwikkelde landen en tegelijkertijd een gezond rendement kunt halen. De bank wordt door klanten gewaardeerd als de betrouwbaarste en duurzaamste bank van Nederland. De waarden die zijn vastgesteld tijdens de oprichting van de bank staan nog fier overeind in de storm die de bancaire wereld teistert. De bank vernieuwt zijn bedrijfsconcept voortdurend, zonder zijn kernwaarden te verliezen. En de waarde van duurzaam bankieren slaat nu ook aan in andere landen waar Triodosbank actief is geworden.'
Leiderschap is meervoud
Boonstra schetst kortom een nieuwe realiteit die beweeglijk en onvoorspelbaar is, waarin veranderingen continu zijn, planmatige veranderingen niet langer werken, innovatie alleen door samenwerking tot succes komt en nieuwe ideeën overal kunnen opbloeien. Wat is leiderschap in die werkelijkheid nog waard? 'Leiderschap is overal en iedereen kan initiatief nemen', denkt Boonstra. 'Leiderschapskwaliteiten zijn wijdverspreid en de eisen die aan leiders worden gesteld zijn niet langer in één persoon te vinden. Leiderschap is meervoud geworden. Kwaliteiten worden samengebracht in teams waar de neuzen bewust verschillende kanten opstaan en tegenspraak wordt gewaardeerd.'
Verbinden en benutten
Zulk gedeeld leiderschap is er al wel te vinden in de samenleving, zegt Boonstra. 'Bijvoorbeeld bij de brandweer, waar 28.000 vrijwilligers en 4.000 beroepskrachten zich inzetten voor onze dagelijkse veiligheid. Het zijn de brandweermensen die leiderschap tonen, omdat ze zich inzetten voor hun gemeenschap waaruit ze voortkomen. De leider in de top heeft zicht op wat er gaande is, geeft richting door essenties te benoemen en biedt ruimte voor initiatief. Leiders in de nieuwe realiteit weten werelden te verbinden en weten conflicten te benutten voor vernieuwing. Maar bovenal laten deze leiders zich leiden door anderen en door een moreel kompas dat richting geeft aan het eigen gedrag.'
Dit is de tweede aflevering in een serie over De Nieuwe Realiteit, een thema dat ook in de volgende printeditie van Management Team centraal staat. Op de hoogte blijven? Neem een abonnement.
Eerder in deze serie:
-
Jacqueline Zuidweg: 'Nederland is lui geworden'
- Daan Roosegaarde: 'Crisis doet beroep op creativiteit'
