Geen producten in de winkelwagen.
Kleinschalige producenten gebruiken het publieke elektriciteitsnet nu als gratis opslag voor zonnestroom. Zodra dat voordeel verdwijnt, zullen er vele duizenden thuis- of buurtaccu’s verschijnen. Dat biedt kansen voor batterijbouwers, softwareontwikkelaars en andere toeleveranciers.
Zonnepanelen
Duurzame energie is veel sterker in opkomst dan gezaghebbende clubs als het IEA (Internationaal Energie Agentschap) ons keer op keer doen geloven. Dat gaat niet alleen op voor windenergie. Vooral de toename van PV-vermogen bij huishoudens (of ‘zonnestroom’) onttrekt zich aan hun zicht, brengen onafhankelijke instituten als de ‘Energy Watch Group’ naar voren.
Jaarlijkse verdubbeling
Hoewel die groei in Nederland langzamer gaat dan bij onze Oosterburen, worden ook hier indrukwekkende cijfers geboekt. Jaar na jaar verdubbelt ons PV-vermogen. Eind vorig jaar stond er bij een kwart miljoen huishoudens en bedrijven al ruim 1 Gigawatt opgesteld, te vergelijken met twee energiecentrales. Deskundigen verwachten dat het zonnestroomvermogen in Nederland tot 2023 door sterk dalende prijzen voor zonnepanelen tot wel 8 à 10 Gigawatt zal stijgen.
Grenzen aan het net
Goed nieuws? Uit duurzaamheidsoogpunt zeker. Maar de grenzen van ons elektriciteitsnet komen er wel mee in zicht. Want waar moet je die stroom laten als er niet alleen 10 Gigawatt aan zonnestroomvermogen, maar ook nog eens 6 Gigawatt aan windstroom uit windparken op de Noordzee wordt aangesloten? Zoveel energie gebruiken we met zijn allen niet op elk moment van de dag.
De grenzen van ons elektriciteitsnet komen in zicht.’
Wisselend aanbod
Duurzame energiebronnen hebben, per definitie, wisselend aanbod: veel tijdens zonnige of winderige dagen, weinig bij windstil of bewolkt weer. Daarmee raakt de balans tussen vraag en aanbod op het publieke stroomnet steeds verder verstoord. Voorlopig kunnen de netbeheerders dat opvangen door electriciteit flexibel en vraaggestuurd uit de markt te halen. Na 2020 is dat niet meer genoeg en moeten ze ook naar stroomopslag omzien. Daarom voeren ze mondjesmaat – samen met grote energiebedrijven – wettelijk vrijgestelde experimenten met stroomopslag uit.
De heilige graal
Een echte driver voor stroomopslag – de heilige graal in de toekomstige energiebusiness – zijn energiebedrijven echter niet: hun bedrijfsmodel en productie is voor ruim 90% gebaseerd op de verbranding van fossiele brandstoffen in centrales.
Automotive als ‘driver’
De echte driver komt uit een andere hoek, die van de automotive branche. Gedwongen door steeds strengere Europese milieuregelgeving kunnen die tegenwoordig bijna niet anders dan nu ook elektrische auto’s in de markt te zetten. Die produceren geen kooldioxide en fijnstof, een toenemend probleem in de westerse steden.
Thuisaccu’s
En laat de ‘motor’ van een elektrische auto nou net een batterijpakket zijn; batterijen die de laatste jaren steeds compacter, veiliger en krachtiger zijn geworden. Nu mikken automotivefabrikanten op een andere massamarkt, die van de gebouwde omgeving. Het is daarom niet vreemd dat de wereldwijde wedloop naar betaalbare stroomopslagsystemen door autofabrikanten als Tesla Motors, BMW-i en Mercedes is ingezet. In 2015 lanceerden die bedrijven respectievelijk de Powerwall, MyReserve en de Energiespeicher. Dat zijn batterijpakketten – oftewel thuisaccu’s – die particulieren in hun garage of schuur kunnen installeren.
‘Prosumenten’
Stroomopslag voor consumenten die over duurzame bronnen als PV-panelen en elektrisch vervoer beschikken heeft twee grote voordelen. ‘Prosumenten’ – die zowel stroom produceren als gebruiken – kunnen de stroom die ze zelf opwekken opslaan en die bij storingen gebruiken of als ze meer voor netstroom moeten betalen. En netbeheerders hebben er baat bij omdat ze het groeiende aanbod aan duurzame energiebronnen kunnen balanceren en minder kapitaalintensieve investeringen moeten doen. Dat laatste is niet mis: zonder maatregelen als opslag worden die investeringen voor 2020 op liefst 27 miljard euro geschat.
Autonome eilanden
Over 10 jaar, denken veel experts, zal niet alleen de elektriciteitsprijs beduidend lager zijn. Ook ontstaan er ‘eilanden’ – in buurten, wijken of dorpen – die bijna autonoom van het stroomnet opereren. Met wind- en zonnestroom, stroomopslag en electrische auto’s beschikken ze immers over een betrouwbare én goedkope infrastructuur. Het management, de sporadische inkoop en de energieproductie hebben die ‘eilanden’ dan uitbesteed aan makelaars die vraag en aanbod van alle energiestromen ‘online’ en ‘right on time’ aan elkaar zullen koppelen.
Dalende kosten, exponentiële groei
Tot voor kort was het probleem dat thuisaccu’s te groot, te ingewikkeld en – vooral – te duur waren. Dat laatste begint echter rap te veranderen. Volgens een rapport uit juli 2015 voor de ‘Australian Renewable Energy Agency’ daalt de prijs voor deze vorm van stroomopslag de komende 3 jaar met 40 tot 60 procent. De markt voor thuisaccu’s zal daardoor exponentieel groeien, tonen recente onderzoeken aan. Zo verwacht het Californische Navigant Research, een marketing- en consultancybureau gespecialiseerd in technologie, dat de omzet voor thuisaccu’s van 450 miljoen dollar nu tot meer dan 16,5 miljard dollar in 2024 gaat stijgen.
13.000 thuisaccu’s
Nu is ons land natuurlijk geen Australië of Californië, waar de genoemde adviesbureaus vandaan komen. Wij kennen lang niet zoveel instraling van de zon en hebben een van de beste stroomnetten in de EU. Onze situatie is eerder vergelijkbaar met Duitsland. Maar terwijl onze Oosterburen met steun van de federale overheid al 13.000 thuisaccu’s hebben geplaatst, gebeurt dat in Nederland de komende tijd waarschijnlijk slechts mondjesmaat.
Terugleveren aan het net
Want wat is het geval? In tegenstelling tot Duitsland kent ons land de salderingsregeling. ‘Prosumenten’ kunnen zelfopgewekte stroom aan het net terugleveren en die later weer afnemen tegen dezelfde prijs, circa 22 tot 23 cent per kilowattuur. Dat zorgt ervoor dat de aanschaf van een thuisbatterij – de Powerwall kost bijvoorbeeld € 3675,- zonder installatie en omvormers – nu nog niet terug valt te verdienen. De overheid wordt echter steeds ongelukkiger door het succes van de regeling: het kost de schatkist jaarlijks circa 350 miljoen euro, kosten die bij steeds meer PV-panelen sterk oplopen. Tussen 2017 en 2020 zal het salderen naar verwachting worden afgebouwd of verdwijnen.
Nieuwe belangenbehartiger
‘Bedrijven gaan pas met stroomopslag bij consumenten aan de slag als salderen van de baan is’, zegt Hans van der Spek, programmadirecteur ‘Cleantech’ bij FME, de werkgeversorganisatie voor de technologische industrie waarvan ruim 400 bedrijven actief zijn in de energietechnologie. Sinds dit jaar is hij tevens secretaris van ESNL, belangenbehartiger voor bedrijven die met stroomopslag bezig zijn. ESNL opereert niet alleen in Nederland maar heeft ook Europese samenwerkingsverbanden: de batterijmarkt is immers een wereldmarkt die nu nog vooral in het buitenland plaatsvindt.
Gelijk speelveld
Het salderen houdt de opslag van energie in Nederland tegen, aldus Van der Spek. ‘Eigenaren van duurzaam vermogen, vooral degenen die over zonnestroom beschikken, kunnen het openbare net nu als gratis opslag gebruiken. De kosten van een tekort of overschot aan elektriciteit worden op de maatschappij afgewenteld. Die transportkosten – nu een verplichte 17 procent van onze energierekening – moeten we immers wél samen ophoesten. We pleiten er dan ook voor dat de Rijksoverheid de salderingsregeling geleidelijk uitfaseert zodat er een gelijk speelveld ontstaat. Dan kan er ook in Nederland een massamarkt voor stroomopslag worden opengelegd. Ik ben ervan overtuigd dat opslag over 5 à 10 jaar bij duizenden tot tienduizenden huishoudens normaal geworden is.’
Ik ben ervan overtuigd dat stroomopslag over 5 à 10 jaar bij tienduizenden huishoudens normaal geworden is.’
Drie markten na 2020
Volgens de Routekaart Energieopslag die de Topsector Energie begin 2015 heeft gepresenteerd, ontstaan er na 2020 drie markten:
- een groothandelsmarkt (voor vermogens boven tien Megawatt)
- een markt voor achter de meter
- een balanceringsmarkt.
In al die markten kan opslag een rol als intermediair vervullen. De noodzaak tot balancering begint zich soms nu al te voelen. Door de aardbevingsvergoedingen van de NAM zijn er, alleen al in 2015, meer dan 10.000 PV systemen in Groninger stad en ommeland geplaatst. Daardoor loopt de netbeheerder tegen de grenzen van het net aan: in de herfst van 2015 heeft Enexis, verantwoordelijk voor het net in de regio, al aangegeven dat het extra transformatoren en zwaardere leidingen gaat installeren om die sterk wisselende stroomtoevoer in goede banen te leiden.
Aparte positie
‘Commerciële opslag kan in die situatie een goede oplossing zijn, ware het niet dat stroomhandel niet tot de taak van de netbeheerder behoort’, schetst Van der Spek het tweede dilemma. ‘De huidige wet- en regelgeving gaat uit van een scheiding tussen consumenten en producenten van stroom. Opslag vervult beide rollen: als je er stroom instopt via PV-panelen, dan produceer je, als je er stroom uithaalt is het plots consumptie geworden. Wij pleiten daarom voor een aparte ‘asset class’ , een fysiek middel voor stroomopslag, die in alle relevante wet- en regelgeving wordt opgenomen.’ Maar hoewel het Ministerie van Economische Zaken positief tegenover het voorstel staat, ‘duurt het nog wel enige jaren voordat zo’n aanpassing van kracht wordt’, meent Van der Spek.
Cruciale schakel
Opslag voor consumenten is nu nog een ondergeschoven kindje, blijkt uit de ruim dozijn projecten die de overheid sinds enkele jaren ondersteunt via het TKI (Topconsortium Kennis en Innovatie) ‘Switch2smartgrids’ in pilots en demonstratieprojecten. Slechts één van de projecten houdt zich met opslag bezig, en bovendien zijdelings. Dat is een gemiste kans voor het bedrijfsleven, vindt Van der Spek. ‘Prosumenten krijgen een steeds groter gewicht in de energietransitie’, zegt hij. ‘Kijk maar eens naar de sterke opkomst van energiecoöperaties. Nederland is sterk in opslagmanagement. Software voor vraaggestuurd energiemanagement wordt nu al door partijen als Energq uit Groningen voor grotere partijen toegepast. Dat kan straks ook voor prosumenten gebeuren. De ervaringen met flexibele prijzen van Power Matching City, een project voor prosumenten in Groningen dat wereldwijd de aandacht kreeg, wijzen al in die richting. Stroomopslag wordt straks dé cruciale schakel voor onze energie-infrastructuur: stroom uit duurzame bronnen opslaan als de prijs voor netstroom hoog is, en die juist gebruiken als de prijs laag is’, stelt Van der Spek.
Stroomopslag wordt straks dé cruciale schakel voor onze energie-infrastructuur’
Nationaal actieplan
Volgend voorjaar gaat ESNL dan ook een nationaal actieplan optuigen waarin alle barrières voor stroomopslag zullen worden benoemd.
Zeezoutbatterij
De woorden van de ESNL-secretaris zijn Marnix ten Kortenaar uit het hart gegrepen. De voormalige schaatskampioen en chemicus heeft zich toegelegd op de ontwikkeling van een zeezoutbatterij. Volgens hem kun je batterijbouwers als Tesla, BMW-i en Mercedes onder meer vóór blijven door op kwaliteit, prijs en levensduur te concurreren. Maar er speelt veel meer mee. Ten Kortenaar: ‘We zullen een geheel nieuwe duurzame infrastructuur moeten ontwerpen waarin stroomopslag een belangrijke schakel is’.
Blessing in disguise
De huidige salderingsregeling vindt Ten Kortenaar dan ook een ‘blessing in disguise’. ‘Door de regeling de komende jaren langzaam af te bouwen, krijgen we voldoende tijd, ruimte en controle om die hele keten in goed overleg neer te zetten. Al de schakels – van PV-panelen, laadpalen en het vermogen van elektrische auto’s tot aan nieuwe wet- en regelgeving voor opslag, afdrachten aan de fiscus en ‘billing’ – moeten nauwkeurig op elkaar worden afgestemd. We doen dat niet alleen: samen met installatiebureaus en energie-experts werken we nu aan een uitgebreide productspecificatielijst om de structuur van een toekomstig microgrid inzichtelijk te krijgen. Want werkelijk succes bereik je alleen samen’, besluit hij.
- Lees ook het interview met ‘Gamechanger’ Dr. Ten: ‘Zeezoutbatterij tot drie keer goedkoper dan normale’.
