Winkelmand

Geen producten in de winkelwagen.

Een iPhone zonder kinderarbeid?

De werkomstandigheden in China zijn soms schrijnend, ook bij toeleveranciers van Apple. Apple doet zijn best, meldt het in een supplier responsibility report. Helpt dat, of is uitbuiting een gevolg van de globalisering die moeilijk is te verhelpen?

 

Schokkend. Ook na bijna twee jaar van berichtgeving over de ellendige werkomstandigheden van Chinese arbeiders in de elektronicaindustrie stemt de Amerikaanse radioreportage over Foxconn die onlangs de lucht in ging, somber.

Kinderarbeid, verwondingen

Foxconn, een belangrijke leverancier van Apple, heeft een fabriek in Shenzen waar 430.000 mensen werken. Een verslaggever van This American Life komt er voor de poort binnen twee uur een handvol 14, 13 en zelfs 12-jarigen tegen. Die vertellen dat wel wordt gecontroleerd op kinderarbeid, maar dat hun werkgever ze op tijd van de vloer haalt zodra dat gebeurt. Spreken tijdens het werk is taboe, werkdagen zijn standaard 12 uur, maar regelmatig 14 tot 16 uur. Lidmaatschap van een vakbond is strafbaar. In het radioverslag komen (voormalige) Foxconn-medewerkers aan het woord die verwondingen opliepen door het werken met gevaarlijke stoffen en een metaalpers. Nadat ze hun handen niet meer konden gebruiken, volgde ontslag. Een iPhone hadden ze nog nooit van dichtbij gezien: als de verslaggever de zijne toont, zijn ze stomverbaasd.

Supplier Responsibility

Apple weet dit, of moet dit weten, is de tendens van de reportage. Een bedrijf dat op het maniakale af alle aspecten van zijn bedrijfsvoering wil beheersen, kijkt niet over een paar kinderhandjes heen. Dan komt het goed uit, dat de inkt van Apple's jongste Supplier Responsibility Progress Report net droog is. Vorige week bracht Apple zijn eigen update uit over hoe het de werkomstandigheden in China aanvaardbaar probeert te houden. Dat begint met een Supplier Code of Conduct, die voorschrjift wat Apple verwacht op het gebied van arbeidsrecht, gezondheid, veiligheid, milieu en ethiek.

Controle

Apple zegt de naleving van deze voorschriften regelmatig en streng te laten controleren door onafhankelijke experts. De controles beperken zich niet tot de hoofdleveranciers, maar gaan – zegt Apple – steeds dieper de keten in. In 2011 werd 229 keer een audit verricht, alweer 80 procent vaker dan het jaar ervoor. En inderdaad: te lange werkweken, niet betalen voor overwerk, het werd bij bijna de helft van de leveranciers aangetroffen. Zes gevallen van kinderarbeid werden ontdekt. Apple claimt een zero-tolerancebeleid op dit punt en stelt vast dat op dit gebied zijn leveranciers echt verbetering laten zien.

Training

Controle en maatregelen zijn niet genoeg: werknemers zouden ook worden getraind om ze duidelijk te maken wat hun rechten zijn. De miljoenste werknemer heeft het worker empowerment programma inmiddels gevolgd. Dan zijn er nog 60.000 mensen die gratis een cursus Engels, computer of anderszins verheffends konden volgen dankzij Apple. Een bijzonder programma is wel de gratis psychologische begeleiding die werknemers van de Foxconn-fabriek in Shenzen kunnen krijgen. Dit employee assistance programm heeft alles te maken met de zelfmoorden, waar de slechte publiciteit rond Foxconn mee op gang kwam.

Management systemen

Tot slot eist Apple van zijn leveranciers dat ze managementsystemen inrichten waarmee controleerbaar wordt of ze zich aan de gedragscode houden en waarmee mogelijke risico's snel zichtbaar worden. Die waren overigens bij bijna een derde van de bezochte bedrijven niet op orde. Meer dan de helft van de partners oefent geen systematische controle uit op zijn eigen toeleveranciers.

Repercussies

Waar zakenpartners niet aan de code voldoen, geeft Apple ze opdracht hun leven te beteren. Met één recidivist verbrak Apple de banden, een andere kreeg blijkbaar nog een ultieme kans. En, als ware het een voorzetje tot toekomstige mogelijke name and shame-campagnes, Apple publiceert voor het eerst een lijst van 156 toeleveranciers, die samen 97 procent van de inkoop vertegenwoordigen.

Praktijk weerbarstig

Je moet Apple het voordeel van de twijfel geven: het maakt (sinds relatief kort) serieus werk van het tegengaan van slechte werkomstandigheden bij zijn leveranciers. Maar er zullen nog veel berichten blijven volgen over wantoestanden, die achter de schermen, buiten audits om plaatsvinden, of bij Apple onbekende toeleveranciers. De lijst gaat over 97 procent van de inkoop, die andere 3 procent is nog altijd goed voor één à anderhalf miljard dollar.

Noodzakelijk kwaad?

Is de manier waarop Foxconn en andere leveranciers mensen inzetten een gevolg van het uitbesteden van productie naar lagelonenlanden? Sommige critici verwijzen naar Apple's enorme winstmarges: de aandeelhouders profiteren van de scherpe prijzen waarvoor Steve Jobs, en nu Tim Cook inkoopt. Als Apple met minder marge genoegen neemt, of de klant met een iets duurdere iPhone of iPad, zou het leven van de Chinese werknemers er een stuk beter uitzien.

Wekelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Rijstveld of fabriek

Naïef? Op dit moment is Apple de enige elektronciaproducent die zó goed rendeert, dat het zijn leveranciers inderdaad hogere lonen zou kunnen voorschrijven. Maar zo ver zal het nooit komen, net zoals de superwinst van Apple niet eeuwig zal doordenderen. Intussen zullen 'normale' bedrijven die productie uitbesteden, altijd op zoek zijn naar de laagste kosten gedreven door de hoge lonen en riante arbeidsomstandigheden in het Westen, die productie kostbaar kunnen maken. En er is natuurlijk ook een andere kant aan het uitbuitingsverhaal: in het rijstveld verdienen lokale werknemers 50 dollar per maand verdienen tegenover 250 bij Foxconn.

En nu de rest

Apple's rapport is al met al toch goed nieuws. Onder publieke druk, en die van aandeelhouders die wel degelijk hun eigen ehtische normen meenemen in hun investeringsbeslissingen, is een miljardenconcern in beweging gekomen. Er is meer openheid over wat er misgaat, en op het oog komt daarin verbetering. Apple is, net als Nike jaren geleden, een hoge boom die veel wind vangt. Voor de Chinezen die lijden onder barre werkomstandigheden is het hopen, dat de mindere goden uit de industrie zullen volgen.

Lees ook:

Jitske Kramer: ‘We zijn tactieken van tricksters gaan verwarren met leiderschap’

Alles wat de economische groei vooruithelpt, is goed. Daarvoor rekken we steeds verder de grenzen op. Jitske Kramer noemt dat trickstertactieken. 'We zijn dat gaan verwarren met leiderschap. Wie het beste kan spelen met perceptie, wordt leider en komt op de apenrots.'

jitske kramer tricky tijden
Jitske Kramer waarschuwt in 'Tricky tijden' voor de enorme impact van trickstertactieken. Foto: Marie Broekman

Piraat Jack Sparrow is een charmante kapitein, maar die wil je niet als ceo. Aan Pinokkio kun je nog zien dat hij liegt, maar wanneer Donald Trump dat doet neemt zijn neus niet in lengte toe.

Jitske Kramer verzamelt dit soort figuren in haar nieuwe boek Tricky tijden, dat begin april uitkomt, onder het archetype van de trickster. ‘Ze spelen met grenzen en rekken ze op. Ze zijn ondeugend, enorm creatief en schudden de boel op’, legt de corporate antropoloog uit aan MT/Sprout.

‘Wij worden met hun verhalen uitgedaagd om moreel te beslissen of iets goed of fout is. Als Robin Hood van de rijken steelt, vinden wij dat dan oké?’ Niemand ís een trickster, maar we gebruiken wel allemaal tactieken van tricksters, voegt ze eraan toe.

Marketing is spelen met grenzen

‘Spelen met de grenzen tussen feiten en fictie, tussen werkelijkheid en verhalen. Dat noemen we ook wel marketing. Iedereen met een Instagram-account speelt een beetje met die grens om zich net iets mooier voor te doen.’

‘Als je een cv opstuurt, dan poets je die een beetje op. Als je een dienst te koop hebt, dan speel je met woorden om die zo goed mogelijk naar voren te brengen. Maar als je te ver van de werkelijkheid afgaat, is dat dan nog onschuldig?’

‘Er zijn natuurlijk gradaties. Wanneer begin je tricksterstreken sluw te gebruiken, of zelfs crimineel? Wat ik zelf een schokkend voorbeeld vind, is dat bruinbrood in de supermarkt vaak helemaal geen bruinbrood is. Het is brood dat met moutmeel bruin is gemaakt.’

Lees ook: ‘Bullshit over purpose ondermijnt het vertrouwen in je bedrijf’

Niemand wordt boos

‘Iedereen weet het, maar niemand wordt echt boos. De meeste mensen kopen dat brood ook nog gewoon. Het is waanzinnig. Wij houden elkaar voortdurend voor de gek. Dat spelen met grenzen is inmiddels de norm geworden’, zegt ze. ‘We zijn in een trickstercultuur beland.’

Maar die cultuur is wel helemaal uit de hand gelopen. We vinden het normaal dat politici en bedrijven het niet zo nauw nemen met de feiten. Worden ze betrapt, dan zien we telkens hetzelfde scenario: ongeloof, schrik, excuses, verontwaardiging, spelen met woorden en aandringen op actie.

De verklaring voor die waanzin geeft ze ook in haar boek. Business as usual is voorbij. We hebben te kampen met een energie-, woon-, personeels-, klimaat- en migratiecrisis, met een zorginfarct en oorlogen…

De chaos, onrust en onzekerheid die dat veroorzaakt, biedt veel ruimte voor tricksterstreken. Het gevaar ligt niet zozeer bij de tricksters, maar bij onze naïviteit. Ons verlangen naar een quick fix. Tricksterlogica houdt mensen in de ban.

tricky tijden jitske kramerTricky tijden: laat je niet gek maken is geschreven door antropologe Jitske Kramer. Het boek is onder meer te bestellen via managementboek.nl.

Tricksters aan de macht

‘Het is verleidelijk om iets te geloven wat past bij wat je leuk vindt. Dat je hoort dat je niet hoeft te veranderen’, zegt Kramer. Daardoor zijn de mensen die trickstertactieken goed weten toe te passen in het centrum van de macht gekomen. Daar beloven ze waarheden, maar geven ze leugens.

Met hun bedrog hebben ze alleen maar voor meer wantrouwen en polarisatie gezorgd. Hoe heeft het zover kunnen komen? De basis is een verhaal dat inmiddels mythische vormen heeft aangenomen: alles wat de economische groei dient, is goed. Of op z’n minst niet verkeerd.

‘Natuurlijk heeft die decennialange fixatie op onbegrensde groei ons ook vreselijk veel gebracht. De welvaart is hoog, maar de uitbuiting ook. Niet iedereen heeft er evenveel van mee kunnen profiteren. Bovendien gaat de aarde aan gort. We spelen te veel met de grenzen van de mensen en van de aarde.’

Lees ook: Doen alsof je groen bent, dit zijn 8 soorten duurzaamheidstheater

Gamechanger: het internet

‘Die fixatie op de economie die altijd zal moeten blijven groeien, betekent namelijk dat je altijd de grenzen oprekt die groei tegengaan. Dus ga je gedrag belonen dat die grenzen kan oprekken. Dan ga je normen creëren die spelen met die grens. Dan ga je in procedures en wetten de mazen opzoeken.’

‘Dat mag eigenlijk niet, maar dat vinden we wel stoer, dus dat wordt ergens ook weer beloond. Zo creëren we een wereld waarin spelen met grenzen centraal staat. Waarin multinationals zeggen: als het me in dat land niet bevalt, dan kan ik weg’.

Een ‘gamechanger’ in deze ontwikkeling is het internet geweest. Dat is inmiddels uitgegroeid tot een grenzeloze speeltuin met fake news, AI-influencers en deepfake-video’s… ‘Wat daar allemaal opstaat. Vaak weten we helemaal niet wie het heeft gezegd en waar het vandaan komt.’

jitske kramer
Jitske Kramer. Foto: Mettina Jager

‘Dan trekt mijn brein naar sensatieverhalen, want dat vindt mijn brein erg leuk. Voor je het weet, ben je verdwaald in iets. Staan ideologieën boven wetenschappers en gaat de vaccinatiegraad naar beneden.’

‘Ik wil nu niet zeggen dat je moet vaccineren. Waar het mij om gaat, is dat er zoveel twijfel is bij mensen over de oprechtheid van wetenschappelijke rapporten. Over het wantrouwen vanwege de invloed van big pharma. Dat vind ik zorgelijk, want dat heeft een enorme impact. Zo kunnen gevaarlijke ziektes terugkomen.’

Kramer heeft niks tegen tricksters, zolang ze maar in toom worden gehouden. ‘Naast elke trickster moet een sterke leider staan, die op een gegeven moment zegt: dit is wel of niet akkoord. Dit deugt of dit deugt niet. Alleen zijn we die trickstertactieken gaan verwarren met leiderschap.’

Kwetsbaar is gewoon menselijk

‘Wie het beste kan spelen met perceptie, wordt leider en komt op de apenrots. Ze werken ook in organisaties waar perceptie belangrijker is dan het waarachtige verhaal vertellen. Met dit soort leiders gaan we in meetings niet het echte gesprek voeren met elkaar.’

‘We schetsen mooie werelden en schermen met ideeën, maar we komen niet tot de kern. Wat is het probleem? Waar lopen we tegenaan? Daar gaat het niet over. Ondertussen roepen we wel dat we zo’n behoefte hebben aan eerlijke gesprekken. Dat we ons kwetsbaar moeten tonen als leiders.’

‘Eigenlijk is het best wel gek dat we het kwetsbaar noemen wanneer iemand zijn zorgen deelt en zijn emoties uit over iets. Dat betekent dat je kwetsbaar bent als je eerlijk en oprecht bent.’

‘Dat is al een belangrijk signaal over de cultuur die we nu hebben. Misschien ben ik wat wereldverbeteraarachtig. Maar laten we dat niet langer kwetsbaar, maar gewoon menselijk noemen.’

Lees ook: Moeite met kwetsbaar opstellen? Dat komt door je ego

Leiderschap pakken

‘Er is zoveel aan de hand. Het is belangrijk om elkaar in de ogen te kijken en te zeggen hoe we dit gaan oplossen in plaats van verder te spelen met verhalen en feiten. Het is aan ons mensen om te bepalen dat het spelen met een grens goed of fout is.’

‘Dat vraagt dus ook leiderschap van ons. We moeten ons niet gek laten maken door allerlei bullshitverhalen. Laat je niet meeslepen door anderen, pak leiderschap over je eigen gedachten.’

‘Kijk naar wat iemand aan het doen is. Welk verhaal wordt hier gepusht? En geloof ik daar dan in? Als iemand alles in de strijd gooit om ervoor te zorgen dat de groei doorgaat, is dat dan de leider die jij wilt? Daarover moet je het moreel ethische gesprek hebben. Is het oké voor de mensen en de aarde wat je aan het doen bent? Dat is leiderschap.’

Truttige conclusie

Is een deel van de oplossing dat we weerbaarder moeten worden voor trickstertactieken? ‘Weten wat die streken zijn, lijkt me verstandig. Dan kun je zelf gaan beslissen of je iets oké vindt of niet. En daar ook naar handelen. Even terug naar dat kleine voorbeeld over het brood in de supermarkt. Dan moet je dat ook niet meer kopen.’

‘Reclame maken voor jouw mooie product met een knipoog, dat hoeft voor mij niet afgestraft te worden. Waar zit je op de lat van het tricksterspectrum? Als het schofterig wordt, dan moeten we het gewoon niet pikken.’

‘Ik vind het best een truttige conclusie dat we weer terug moeten naar meer begrenzing en meer eerlijkheid. Dat klinkt heel moralistisch en deugneuzerig. Ik hou zelf van speelruimte, ik gedij goed in onbegrensd. Daar zit creativiteit, daar zit ook ondernemerschap. Maar ik denk dat we wel moeten.’

 Volg MT/Sprout nu ook op WhatsApp

Gekmakende vertwijfeling

‘Mensen die mijn werk kennen, zitten altijd een beetje te wachten op de comic relief. Op de geruststelling dat het wel goedkomt als je dit of dat doet. Hoe we hieruit komen, weet ik niet. We zullen dat als individu en als collectief moeten doen.’

‘Kijk naar je individuele keuzes. Trickstergedrag kan niet tegen waarachtigheid, eerlijkheid en menselijkheid. Wees waarachtig in het voedsel dat je koopt en op wie je stemt. Durf vraagtekens te zetten bij wat je gelooft en check desinformatie.’

‘Dat is natuurlijk lastig, want wat de een onzin vindt, vindt de ander waarheid en andersom. Dat is die gekmakende vertwijfeling waar we in zitten. Maar dat hebben we op te lossen met elkaar, want het internet en AI gaan niet weg.’

Rotzooi in de supermarkt

Kramer keert opnieuw even terug naar ‘de rotzooi’ in de supermarkt. ‘Gezond eten in de supermarkt is toch een no-brainer? We moeten dan in gesprek gaan over suikertaksen en over het verkopen van alcohol.’

‘Maar datzelfde geldt voor frisdrankautomaten in scholen en verslavende mobieltjes voor jonge kinderen. Dan zijn er veel partijen die dat niet leuk vinden. Dat weten we gewoon. Maar als we dit allemaal weten, dan kunnen we onze schouders eronder zetten en die rotzooi uit onze systemen halen.’

‘Leiders kunnen al beginnen in hun eigen team. Zeg gewoon: kappen nou. Laten we weer wezenlijke gesprekken voeren. Laten we de vraag stellen of wat we doen voor de aarde of voor de mensheid een goed of een slecht idee is.’

Leiderschap is kiezen

‘Als het niet deugt, moet je ermee stoppen. Leiderschap is keuzes maken, vaak ook over je eigen schaduw heen. Het kan zomaar zijn dat je een keuze moet maken die tegen je eigen belangen ingaat, of tegen het belang van je maatjes, of de leveranciers of andere mensen met wie je samenwerkt. Dat vraagt lef, moed en transparantie.’

‘Misschien is het wel een soort naïviteit van mij dat ik denk: dit moeten we toch gewoon kunnen? Laten we het nou eens gaan regelen. Wat ik nu vaak tegenkom, is dat mensen zeggen dat het allemaal heel mooi klinkt, maar dat ze het al zo druk hebben.’

Wekelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Wekelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

‘We zitten vast in een soort loop van onbegrensdheid en drukte, waardoor we denken: nou ja, weet je, ik neem eerst een wijntje. En dan zien we morgen wel weer verder.’

Lees ook: Als je snel naar de top wil, dan koop je gewoon die functie van ceo