7 vragen en feiten over machtmisbruik op het werk

Volgende week promoveert Anthonisse met zijn onderzoek ‘Misbruik van macht door managers’. Hij bekeek aan de hand van dertien cases bij negen organisaties hoe machtsmisbruik door managers zich manifesteert. En wat blijkt? Meer dan de helft van de daders waren vrouwen.

 

Overigens ook de meerderheid van de slachtoffers. En in vrijwel elke organisatie is, of dreigt er volgens Anthonisse machtsmisbruik. Anthonisse: ‘Je moet je als organisatie niet zozeer afvragen óf het plaatsvindt, maar eerder wáár het plaatsvindt.’ Zeven vragen over machtsmisbruik.

Anthonisse onderzoek mag dan kleinschalig in omvang zijn, dat betekent niet dat het niet indicatief is voor agressie op werk. Uit een onderzoek van The European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions (Eurofound) bleek al dat Nederland een van de koplopers is als het gaat om getreiter op de werkvloer. In Europa wordt er alleen in België en Frankrijk nog meer gepest. De Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden die TNO in 2012 onder bijna 25.000 werknemers uitvoerde, wees uit dat maar liefst 7,5 procent van de Nederlandse werknemers het leven zuur wordt gemaakt. Doorberekend zou al dat gesar in Nederland tot ruim 4 miljoen extra verzuimdagen leiden.

Wereldwijd zou 55 procent van de managers zorgen voor een demotiverend werkklimaat onder hun werknemers. In Nederland is dit zelfs 68 procent. Dit blijkt uit onderzoek uit 2013 van organisatieadviesbureau Hay Group onder meer dan 95.000 managers bij 2.200 organisaties wereldwijd. Dit heeft vooral met de stijl van leiding geven te maken. Door de crisis zou dit meer verzand zijn in een ‘doe wat ik zeg’ mentaliteit. Nederland poldert volgens de Hay Group vooral, maar ook dat zorgt voor de nodige conflicten. En deze kunnen vervolgens uitlopen op vormen van machtsmisbruik. Overigens bleek uit het onderzoek van Anthonisse dat het topmanagement meestal op de hoogte is, maar er niets aan doet.

Waarom zouden managers eigenlijk overgaan op treitergedrag en erger? Anthonisse noemt als redenen hiervoor onder meer frustratie over het gedrag van een medewerker, angst om targets niet te halen of anderszijds niet goed te presteren waardoor de superieuren van de manager weer ontevreden zouden kunnen worden. Natuurlijk kan het pestgedrag ook gewoon in iemands karakter zitten of beschikt iemand toch niet over de juiste competenties om te managen en het beste in hun mensen naar boven te halen.

Er zijn heel wat vormen waarin machtsmisbruik binnen een organisatie tot uiting kunnen komen. De een klinkt ernstiger dan de andere. Anthonisse noemt bijvoorbeeld iemand belachelijk maken, kwaad spreken of vernederen in het bijzijn van anderen. Of door het onnodig onder druk zetten van een werknemer of juist zijn autonomie in het werk te verlagen en baanonzekerheid te creëren. Er wordt geïntimideerd, misleid of kan zelfs sprake zijn van agressief gedrag fysiek, dan wel in taalgebruik. Wanneer ‘het gedrag van een leidinggevende door de medewerker als schending van zijn menselijke waardigheid wordt aangemerkt en dit naar de maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbare (im)materiële consequenties heeft voor de belangen van de medewerker en/of de organisatie’, is of dreigt er volgens Anthonisse sprake van machtsmisbruik.

Uit het onderzoek van Anthonisse blijken vooral vrouwen zich te bezondigen aan machtsmisbruik en zijn ook vooral vrouwen het slachtoffer. Uit de meest meest recente Workplace Bullying Survey in Amerika blijken vooral de mannen, met 68 procent, de treiterkoppen. Slachtoffer van hen zijn vooral vrouwen (57 procent). Opvallend genoeg zitten de pestende vrouwen (31 procent) op hun beurt ook (met 68 procent) vooral weer andere vrouwen op hun kop. En het zijn de vrouwen uit de leeftijdsgroep 30 t/m 49 jaar die het weer volgens het Europese onderzoek van Eurofound het zwaarst te verduren hebben. Juist in die leeftijdsgroep worden ze meer gepest dan hun mannelijke collega. Daarna gaat het weer aardig gelijk op.

‘Misbruik van macht is een veelkoppig monster dat door de organisatie sluipt,’ zegt Anthonisse met enig gevoel voor drama. ‘Als gevolg daarvan verliezen de slachtoffers hun baan, moeten salaris inleveren en/of kampen ze met burn-out of depressie.’ Maar het zijn niet alleen de geteisterde werknemers die last ondervinden van getreiter en er uiteindelijk ziek van worden of baan door verliezen. Ook de organisatie zelf betaalt de prijs. Anthonisse: ‘We kunnen ervan uitgaan dat een ongezond werkklimaat in die organisaties tot magere prestaties, veel ziekteverzuim en afvloeiingsregelingen leidt.’ Het heeft uiteindelijk dus een negatief effect op de hele organisatie.

En misschien zit het ook nog wel voor een deel – letterlijk – tussen onze oren. Macht, zo ontdekte Sukhvinder Obhi, neurowetenschapper aan de Wilfrid Laurier University in Ontaria, verandert namelijk ook fundamenteel hoe onze hersenen werken. Normaal gesproken spiegelen we onszelf aan een ander. ‘Als ik iemand anders een kop koffie zie oppakken,’ zegt Obhi, ‘activeert ons spiegelneuronensysteem de voorstellingen in mijn hersenen die actief zouden zijn als ik zelf dat kopje koffie zou oppakken.’ Het stelt ons in staat intuïtief te ‘voelen’ wat een ander voelt. Echter, uit het onderzoek van Obhi en zijn collega’s, blijken gevoelens van macht, of juist machteloosheid, een effect te hebben op de wijze waarop we ons spiegelen aan een ander. Hoe machtelozer iemand zich voelde tijdens het onderzoek, hoe meer empathie ze voor een ander opbrachten. En ook het tegenovergestelde gold. Want mensen met een gevoel van macht bleken juist veel meer moeite te hebben om zich in een ander te kunnen indenken.