Stop met duwen en trekken, start met leiderschap

Leiderschap lijkt echt een term van nu. Sterker nog, het wordt zoveel gebruikt dat het woord bijna gedegradeerd wordt tot een jeukwoord avant la lettre. Dat neemt niet weg dat leiderschap belangrijker is dan ooit. Een korte verkenning van leiderschap.

De essentie van leiderschap

Leiding geef je aan andere mensen. En dat is niet zomaar een groep, die mensen hebben samen iets gemeen; het is een collectief. De leider geeft richting aan dat collectief. Dat kan letterlijk zijn zoals een reisleider, maar natuurlijk is die richting vooral overdrachtelijk. Zoals een pastoor of imam ideologisch richting geeft of zoals een directeur zijn visie nastreeft.

Die richting is ingezet om een bepaald doel te bereiken. Dat kan een relatief klein doel zijn, zoals het aanleren van de tafels bij lagere schoolkinderen. Maar grote leiders streven grote doelen na. Zoals Nelson Mandela en Martin Luther King streefden naar rassengelijkheid. De leider is degene die zowel de eindbestemming als de route bepaalt en er voor zorgt dat de groep bij elkaar blijft.

Beweging en verandering

Het collectief is dus in beweging. Zoals een sportleraar zijn leerlingen letterlijk in beweging brengt, maar ook hier vooral weer overdrachtelijk. Zoals de beweging die nodig is om een gewenste toekomst te creëren. Daarmee gaat leiderschap ook over verandering. De verandering van bijvoorbeeld ideologie, gedrag, waarden of kennis van de mensen binnen (of soms zelfs buiten) het eigen collectief.

Leiderschap in de politiek

In onze democratie kiest het volk hun eigen leiders (politici), een ideaal uitgangspunt  om leiderschap te laten excelleren. Leiderschap is namelijk iets wederkerigs; leiders zijn leiders omdat beide partijen (leider en collectief) er baat bij hebben. Het collectief máákt de leider leider omdat zij daar zelf van profiteert.

Politici hebben zo de meest natuurlijke leiderschapspositie in onze maatschappij. Helaas betekent dat niet dat politici ook veel leiderschapstalent laten zien; de meesten kunnen wel een opfriscursusje gebruiken.

Leiderschap in het bedrijfsleven

Bedrijven zijn geen democratieën, maar dat wil niet zeggen dat leiderschap in het bedrijfsleven onzinnig is. Verre van! Leiders brengen mensen namelijk in beweging. En dat is harder nodig dan ooit. Het was nog nooit zo moeilijk om mensen in beweging te krijgen; mensen doen niet meer iets enkel maar vanwege je uniform of titel. De tijd is voorbij dat je mensen één richting op kon drijven, je kunt ze alleen nog maar leiden. Zie het bedrijf als het collectief, de bedrijfsvisie als doel en bijvoorbeeld de strategie als de richting om dat doel te bereiken. Er is maar één manier om die drie te bundelen: leiderschap.

Daarnaast leven we in een complexe samenleving waar kennis en specialisatie de boventoon voeren; driekwart van onze economie draait op dienstverlening. De mensen – en dus niet de machines o.i.d.- leveren de belangrijkste bijdrage aan het resultaat van organisaties. Leiderschap is essentieel om die menselijke potentie ook daadwerkelijk tot wasdom te laten komen. Leiders motiveren en inspireren, ze ontwikkelen mensen en brengen hen in beweging. Ze laten veranderingen beklijven en bouwen aan bijvoorbeeld richting en cultuur.

De kenmerken van leiderschap

Leiderschap is minder vluchtig dan het lijkt, het heeft namelijk enkele duidelijke kenmerken. Zoals de eerder genoemde wederkerigheid, die meteen impliceert dat leiders altijd de (lange termijn) belangen van hun gevolg behartigen. Ik noem er enkele:

1. Leiderschap begint met visie. Dat kan een beeld zijn van een gewenste toekomst, een ideologie, moraliteit of iets dergelijks. Hoe dan ook, er moet iets zijn wat mensen inspireert tot volgen. In het bedrijfsleven ontbreekt het er helaas te vaak aan, zeker in de lagere managementlagen.
2. Leiders gaan voorop. Immers, ze leiden hun volgers onderweg naar het realiseren van die visie. Ze gaan ook voorop in hun gedrag; ze geven altijd het goede voorbeeld door ook te dóen wat ze zeggen wat anderen zouden moeten doen. Er is niets zo ongeloofwaardig als iemand die zegt dat A moet gebeuren en zelf B doet. Practice what you preach.
3. Moraliteit is daarmee een volgend kenmerk van leiderschap. Stel je eens voor wat er gebeurd zou zijn als Nelson Mandela, Gandhi of de Dalai Lama iemand in het gezicht geslagen had. Ze zouden meteen van hun voetstuk gevallen zijn, want hun gedrag zou niet in overeenstemming zijn met de geweldloze waarden die zij prediken. En dan moet je ook nog leven volgens de maatschappelijke moraliteit. Bedenk maar eens wat er zou gebeuren als onze koning in een Bentley zou rijden in plaats van een Volvo.
4. Autoriteit is wat mensen op dat voetstuk brengt. Echte leiders ontvangen gezag van hun gevolg. En dat is iets wat je verdiend hebt, niet iets wat je hebt gegrepen; dat is macht. Leiders zijn effectief zonder machtsmiddelen te gebruiken, Nelson Mandela is weer een mooi voorbeeld.
5. Wijsheid is een mooi middel om gezag te vergaren. Wijsheid gaat over de kennis, kunde en ervaring die je opgebouwd hebt. En verre van onbelangrijk: over het nemen van besluiten voor het collectief waarbij je de korte- en lange termijnbelangen met elkaar in evenwicht brengt.
6. Moed is soms nodig om die besluiten te maken. Leiders maken ook keuzes als die moeilijk zijn. Ze maken zelfs keuzes die op korte termijn niet in het belang zijn van hun gevolg als hun belangen er op lange termijn wel mee gediend zijnDit artikel is een herplaatsing van een artikel dat eerder bij MT verscheen.